דוד בערגעלסאָן אין אַ פֿאַרגרעבטער שטאָט א דער דרײַסיקיאָריקער בורמאַן, אַ געװעזענער סטודענט, געגאָלט װי אַן אַקטיאָר, איז צופֿעליק פֿאַרזונקען אין פּוסטן, צו דער גרענעץ פֿאַררוקטן דובראָװיטש. ער האָט זיך דאָרטן אין אַ שפּאַס געלאָזט אױסקלײַבן פֿאַר ראַבינער, געװאָרן צו פֿאַרשלאָפֿן און צו פֿױל, אױפֿגעהערט שרײַבן בריװ זײַן אײנציקער שװעסטער, דער האָרבאַטער מאַסאַזשיסטן, זיך פֿאַרלאָזט גרױסע בלאָנדע װאָנצעס און האָט אױף אײביק פֿאַרשפּעטיקט דעם אוניװערסיטעט. דעם לעצטן זומער האָט ער אין אײנעם מיט "נאַטשאַלטסװע" זיך געבאָדן אַקוראַט צװײ מאָל אַ טאָג אינעם אָרטיקן שלענגלענדיקן און תּמיד קאַלטן טײַכל, געמאַכט פֿאַלשע "פּריזיװעס" בשותּפֿות מיטן װאָלאָסט-שרײַבער, דעם שיכּור, און האָט אַרומגעשפּאַצירט מיט זײַן געװעזענער תּלמידה מאַני רימער. זי איז געװען די אײנציקע אָרטיקע קורסיסטקע און האָט שבת נאָך שבֿועות חתונה געהאַט מיטן געקרײַזלטן פֿרױקע טשערקיס. שפּאַצירנדיק האָט אים די ציגײנערש ברױנע מאַני דערצײלט בסוד, אַז דעם מאַן אירן האָט זי ניט איבעריק ליב, אַז די קלײנע טיפּאָגראַפֿיִע, װאָס ער האָט דאָ פֿאַר אירע דרײַ טױזנט רובל געעפֿנט, געפֿעלט איר ניט, און אַז זי װעט אים מן-הסתּם ניט הערן און װעט צו װינטער צו אַװעקפֿאָרן צוריק אױף אירע קורסן. - נײן, זי מײנט עס טאַקע ערנסט: װאָס װעט זי דאָ זיצן? און בורמאַן האָט אַלץ אױסגעהערט און האָט געטראַכט,אַז אָט דאָס יונגע װײַבל, װאָס רעדט צו אים, איז אָקערשט צוריק מיט אַ יאָר נאָך געװען אַ פּריז, אַ בשותּפֿותדיקס און האָט געקערט צו זײ בײדן, צו אים און צו פֿרױקן; אַז דענסטמאָל פֿלעגט יעדערער פֿון זײ באַזונדער און בסוד קנײַפּן אירע פּוכקע הענט העכער די עלנבױגנס, נאָר איצט האָט זי שױן חתונה געהאַט מיט פֿרױקען, און ס׳איז עפּעס מאָדנע: פֿרױקע װױנט מיט איר באַזונדער אין דרײַ געדונגענע שטיבלעך, און ער, בורמאַן, איז געבליבן אײנער אַלײן און װױנט, װי פֿריִער, אין זײַן בחורשער קװאַרטיר. נאָר צום קילן אלול צו האָט מאַני רימער אָנגעהױבן זעלטן זיך באַװײַזן אין גאַס. אין שטאָט האָבן זיך פֿאַרשפּרײט קלאַנגען, אַז זי לעבט שלעכט מיטן מאַן, און בורמאַנען איז שױן לחלוטין ניט געבליבן װאָס צו טאָן. ער איז דערפֿאַר געװאָרן נאָך אָפּגעלאָזענער, פֿאַרשלאָפֿענער און פֿױלער און האָט װידער אָנגעהױבן אַרײַנצוגײן צו דער פֿאַרמעגלעכער אַלמנה פּערליס און צו איר ציטעריקן רױט-האָריקן מײדל, װאָס האָט געהאַט אַכט טױזנט נדן מיט אַן אונטערגעקױפֿטן גימנאַזיע אַטעסטאַט. אין שטאָט האָט מען שױן עטלעכע טעג געזאָגט, אַז בורמאַן װעט זי נעמען. יעדן טאָג נאָכן עסן, װען די באַיאָרטע, יאָרנלאַנגע אַלמנה איז שױן לאַנג געשלאָפֿן אין שטילן חדר, װוּ ס׳שטײען נאָך עד-היום צװײ בעטן און ס׳שמעקט נאָך אַלץ מיט אַלט פּאָרפֿאָלק, איז בורמאַן אַהין אַרײַנגעקומען דורכן גאָרטן און דורך דער קיך. ער האָט דאָרטן ניט דערקענט דאָס דינסט-מײדל, װאָס האָט צעװאַשן פֿון נאָך מיטאָג דאָס געפֿעס, און האָט זיך באַלד אַראָפּגעלאָזט אױף דער געפֿלאָכטענער װיג-שטול, װאָס אין זאַל. שעהען לאַנג איז מיט אים דאָרטן דאָס רױט-האָריקע מײדל געזעסן צװישן װײכן מעבל מיט די פֿיל װאַזאָנען, װאָס האָבן אַ מאָל געקערט צו אַן אַלטן גענעראַל, אַן אָנזעצער; זי האָט געלײענט פֿאַר אים עפּעס אַ נײַ נאָך ניט קײן אײַנגעבונדן און זײער נודנע בוך. זי האָט געלײענט זײער שלעכט, מיט אַ ציטעריק און ניט קײן זיכער קול און מיט שעמעװדיק טעמפּע געדאַנקען װעגן דעם, װאָס בורמאַן איז איר געװעזענער לערער און װעט זי נעמען. איר קול האָט געציטערט די גאַנצע צײַט, װאָס ער האָט געהערט, און האָט איר פֿאַרריכט די גרײַזן. איר קול האָט געציטערט נאָך דעם, װען פֿאַרלירנדיק דעם קאָפּ אױף דער ברוסט, האָט בורמאַן אײַנגעדרימלט מיט אַ נעפּלדיק אָנדענק װעגן דעם, װאָס אין דרױסן הײבט זיך אָן דער זעלבער האַרבסט, װאָס בײַ אים אין דער ראַבינערשער נשמה, און װעגן דעם, װאָס ערגעץ װוּ אַרום דעם פּוסטן, צו דער גרענעץ פֿאַרװאָרפֿענעם שטעטל, זײַנען געװיס פֿאַראַן גרױסע רעשיקע שטעט, און מענטשן פּילדערן דאָרטן און לעבן; נאָר אים איז דאָס שױן אַלץ אײנס, און קײן הנאה װעט ער שױן קײן מאָל דערפֿון ניט האָבן. ער האָט געדרימלט. און אײן מאָל בײַ אַ שלעכט װעטער, װען ער האָט נאָך אָט דעם דרימל צוריק די אױגן געעפֿנט, זענען דער אַלמנהס פֿענצטער, װאָס צום גאָרטן, שױן געװען פֿיל טונקעלער װי תּמיד, און געקלאַפּט האָבן אין די שױבן פֿרישע רעגנטראָפּנס טרערן. ער האָט צום אַלעם ערשט דערזען דעם מײדלס אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ און האָט ניט געקענט טרעפֿן, װוּ ער געפֿינט זיך. אין נאָענטן עס-צימער האָט שױן געברענט אַ לאָמפּ. בײַם טיש מיטן זודיקן סאַמאָװאַר איז דאָרטן געזעסן די נאָר װאָס אױפֿגעשטאַנענע אַלמנה. זי האָט געקוקט דורכן פֿענצטער צום חשװנדיק װײנענדיקן גאָרטן, און געטראַכט װעגן בורמאַנען, װאָס איז דאָ אין שטאָט ראַבינער, װעגן איר מײדל, װאָס האָט אַכט טױזנט נדן, און װעגן דעם װאָס אַז מען מאַכט אַ קנס-מאָל, רופֿט מען צונױף דעם רבֿ, דעם שוחט מיטן חזן און מיט אַלע קרובֿים, און בײַ דער שײַן פֿון פֿיל אָנגעצונדענע ליכט ברעכט מען טעלער. צונױפֿבינדן אָבער אָט די דרײַ באַזונדערע געדאַנקען האָט זי זיך געפֿױלט און האָט ניט געקענט. פֿון צופֿיל רו און נאָרמאַל פּרושדיק לעבן האָט זי שױן לאַנג פֿאַרלױרן דעם חשק צו טראַכטן מיט אַ סדר, צו רעדן הױך, צו באַגעגענען זיך מיט שטאָט-װײַבער און צו טראָגן אױף זיך װעמענס עס ניט איז יסורים. - שבֿעלע טאָכטער, האָט זי צעקראָכן און אױסגעצױגן אַ זאָג געטאָן אין זאַל אַרײַן, רוף בורמאַנען טרינקען טײ. דענסטמאָל האָט זיך בורמאַן באַגעגנט מיטן מײדלס אױגן, װאָס האָבן געלױכטן אין דער פֿינצטער, װי רױטע פֿײַערלעך, און האָבן מיט גלוסטיקײט געקוקט אין זײַן פּנים. - בורמאַן, האָט זי שטיל פֿון אָט דער גלוסטיקײט אַרױסגעציטערט, איר זײַט, דאַכט זיך, געשלאָפֿן, בורמאַן... אים האָט געערגערט אַ פֿאַרשלאָפֿענער עקל צו איר קול, צו אירע רױטע האָר און צו אירע הענט, װאָס האַלטן דאָס בוך. און אין דער זעלבער צײַט האָט ער געפֿילט, װי זי גלעט אין דער פֿינצטער זײַן האַנט, פֿאַרלירט זי, געפֿינט זי נאָך אַ מאָל און גלעט זי װידער. פֿון דענסטמאָל אָן האָט ער אױף אַ צײַט אױפֿגעהערט גײן צו דער אַלמנה אין שטוב. ער איז געזעסן בײַ זיך אין דער בחורשער קװאַרטיר. דאָרטן איז אַלץ געװען פֿאַרשטױבט און גרױ; גרױ זײַנען געװען די װענט, דער באַלקן; גרױ זײַנען געװען די הױפֿנס פֿאַרשטױבטע קאַזיאָנע ביכער, װאָס האָבן צו אים אַראָפּגעקוקט פֿון טיש אַזױ אומעטיק, גלײַך זײ װאָלטן אים װעלן אומקערן צום ריכטיקן װעג און װאָלטן אים געזאָגט מוסר: - בורמאַן, גײסט אַרום פּוסט און פּאַס, בורמאַן?... װעסט האָבן אַ מיאוסן סוף. און ער האָט דאָס אַלץ באַמערקט און האָט אַלץ געװאָלט בײַ זיך באַשליסן, צי קאָן ער חתונה האָבן מיט דער אַלמנהס מײדל, צי נײן. שמײכלענדיק צו זיך אין דער נאָז און אין די היפּשע בלאָנדע װאָנצעס, האָט ער געטראַכט, װי אַזױ װעט ער װעגן דעם אין אַ װערטלדיקן טאָן פֿרעגן אַן עצה בײַ זײַן שװעסטער, דער האָרבאַטער מאַסאַזשיסטן: - ליבע שװעסטער, װעט ער זיך צו איר אין אַ בריװ װערטלען, איך קוק זיך אַרום אױף מײַן גאַנץ לעבן... װעט ער זיך צו איר װערטלען. ב צו יענער צײַט איז אין שטאָט געשטאָרבן דער אָנגעשטאָפּט רײַכער מלך גוי, און פֿון ניקאָלאַיִעװ האָט זיך אומגעקערט זײַן אײניקל אלישע, אַ קרעפֿטיק און דאַר-גופֿיק בחורל פֿון אַ יאָר נײַן-און-צװאַנציק. ער האָט געטראָגן אַ נײַעם גרױען אָנצוג מיט אַ שװערן גילדענעם זײגער אין קאַמזױל-טאַש. ער האָט דאָ געירשנט אַ פֿאַרװאַקסענע שטוב, װאָס גײט אַרױס מיט די פֿענצטער צום עקסטן גרינעם שטאָט-פּלאַץ, אַ גױיִשע סודנע קאַסע, אַ טאַקסע און מער װי צען טױזנט רובל מזומן געלט. ער האָט זיך באַלד צעקריגט מיט גאַנץ קהל, װײַל די שטאָט האָט ניט געװאָלט מקבר זײַן זײַן זײדן, סײַדן ער װעט פֿריִער געבן פֿיר טױזנט רובל אױף עולמות. דער אַלטער האָט געפֿױלט דרײַ מעת-לעת און איז צו קבֿורה ניט געקומען; דעמאָלט האָט אלישע אַראָפּגעבראַכט דעם סטאַנאָװאָיִ און האָט אַלײן מיט דער הילף פֿון אַ פּאָר צוגעשטעלטע סטראַזשניקעס דעם אַלטן זײַן רעכט געטאָן. האָבן די קרעמער באַלד גענומען אָנרײצן אױף אים די קצבֿים און האָבן אױסגעפֿירט, אַז זײ זאָלן אױפֿהערן קױלען, כּדי ער זאָל דערלײגן צװײ הונדערט רובל אַ װאָך. חשובֿע בעלי-בתּים האָבן זיך געטרײסט: - װאַרט, אַז אַ גאַנצע שטאָט װיל, אַז מלך גױס אײניקל זאָל אַרומגײן אין די הײַזער, װעט עס איה״ש מקוים װערן. און ער איז בײַ זיך ניט אַראָפּגעפֿאַלן. ער האָט געסטראַשעט, אַז אױף צו להכעיִס די קרעמער װעט ער עפֿענען אַ קלײט פֿון מאַנופֿאַקטור מיט אַ צװײטער טיפּאָגראַפֿיִע, און אַלײן איז ער אָפֿט מאָל געשטאַנען אין פֿענצטער פֿון זײַן געירשנטער שטוב און האָט געװוּנקען אױף די פֿיל ייִדישע הײַזער, װאָס שפּרײטן זיך אַראָפּ, צום קײַלעכדיקן מאַרק צו: - ס׳װעט איר נימאס װערן, דער פֿאַרדריפּעטער שטאָט... ס׳װעט איר נימאס װערן. ער איז, אַ פּנים, פֿון תּמיד אָן געװען אַ גאַנץ פֿרײלעכער נפֿש אָט דער אלישע אסנת. און אין שטאָט האָט מען נאָך דערצו געװוּסט, אַז ער האָט ניט לאַנג חתונה געהאַט מיט אַ מעזשביזשער מײדל, אַ באַרימטע פּאַרשױן, אַז ער האָט בײַ איר קײן פּרוטה נדן ניט גענומען און גרײט זיך זי אַראָפּצוברענגען, װי באַלד ס׳װעט אים אָנקומען דאָס נײַ אױסגעשריבענע װײכע מעבל. באַגעגענענדיק אײן מאָל בורמאַנען אין גאַס, האָט ער זיך צו אים לײַטיש פֿאַרנײגט, געטאָן אױף אים געשװינד אַ בלאָנדזשע מיט די אױגן, און האָט אױך אַזױ געשװינד אױסגעשריגן: - גאָט העלף אײַך, פּאַני ראַבינער, װאָס הערט זיך עפּעס מיט די װיבאָרעס? בורמאַנען איז דענסטמאָל אַרײַן אין אײן אױג דער רױך פֿון זײַן פּאַפּיראָס, און דאָס צװײטע אױג האָט געקוקט אױף אלישען עטװאָס פֿאַרחידושט און איראָניש-שמײכלדיק. װעגן זײַנע נײַע ראַבינער-װאַלן האָבן זיך װירקלעך צו יענער צײַט פֿאַרשפּרײט פֿאַרשײדענע אומאַָנגענעמע קלאַנגען. נאָר מיט אָט דעם נײַעם בעל-טאַקסע איז ער לחלוטין ניט געװען באַקאַנט, ער האָט ניט געװוּסט, װאָס צו ענטפֿערן, און האָט זיך געפֿילט שלעכט. נאָר אלישע האָט שױן געהאַט דערזען דעם שװאַרץ-געקרײַזלטן פֿרױקע טשערקיסן, װאָס קערט זיך אום פֿון זײַן טיפּאָגראַפֿיִע, און האָט אױף אים אָנגעשטעלט זײַן פֿלאַך מאַט-געלבלעך פּנים, מיט די גרױע, פּלױדערדיקע אױגן: - פֿרױקע לעמישקע! האָט ער אים דערמאָנט זײַן צונעמעניש פֿון צוריק מיט אַ יאָר צװאַנציק, בשעת זײ בײדע האָבן דאָ אין שטאָט געלערנט אין אײן חדר, קוק אים נאָר אָן!... אַ גאַנצער לײַט געװאָרן... ס׳שטײט אים שױן אַפֿילו ניט אָן זיך אומצוקוקן. פֿרױקע, דער קלוגעטשקער און תּמיד אױסגערעכנטער האַלבער קמצן, האָט זיך איצט לחלוטין מיט קײנעם אין שטאָט ניט אָנגעקערט. אָקערשט מיט אַ צװײ-דרײַ חדשים פֿאַר זײַן חתונה איז ער נאָך עטלעכע מאָל אין טאָג פֿרײלעך געלאָפֿן צום ראַבינער אױף זײַן קװאַרטיר און האָט געהאַט אַ טבֿע צו קנײַפּן אים בײַ דער פֿעטער ברוסט און צו שרײַען בשעת מעשׂה אױפֿן קול, כּדי ס׳זאָלן דערהערן די אַרומיקע שכנים: - טוט נאָר אַ קוק: װי בײַ אַ מײדל!... װי איך בין אַ ייִד, װי בײַ אַ מײדל. און איצט האָט ער שױן געהאַט באַקומען אַן אױסגעצױגן פֿאַרהאָרעװעט און ניט קײן געגאָלט פּנים און איז גאַנצע טעג געװען שטאַרק פֿאַרטאָן בײַ זיך אין טיפּאָגראַפֿיִע. נאָר זעלטן װען פֿאַרנאַכט האָט מען אים אַ מאָל געקאָנט זען צוזאַמען מיט זײַן װײַבל די גאַס דורכגײן, און אױך דענסטמאָל, אױב עמעצער האָט אים אָפּגעשטעלט, האָט ער באַלד דאָס װײַבל זײַנס, װי אַ ציטערדיק הײליקטום, אונטער דער האַנט אָנגענומען; ער האָט זיך געמאַכט גלײַך, װי ס׳איז גאָרניט, אָט װאָס אַלע װײסן, אַז זי האָט אים ניט ליב, און האָט זיך געאײַלט מיט איר אַהײם; זײַן פֿאַרהאָרעװעט פּנים האָט דערבײַ אױסגעזען אַזױ ברוגז און פֿאַרעקשנט, גלײַך ער, דער ניט לאַנג חתונה געהאַטער, האָט זיך אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל פֿאָרגענומען אָנצוּיאָגן אין געשעפֿט און אין דער הײם דאָס, װאָס ער האָט פֿאַרשפּעטיקט אין די זיבן-און-צװאַנציק יאָר פֿון זײַן פּוסטן עקסטערנישן לעבן. אױף אלישען איז ער געװען אין כּעס פֿאַר דער צװײטער טיפּאָגראַפֿיע, װאָס ער האָט געסטראַשעט עפֿענען. ער האָט אים געענטפֿערט גלײַכגילטיק און קאַלט, װי בטלענדיק חלומות: - װעמען שטײט נישט אָן? װער איז בײַ זיך אַ גאַנצער לײַט געװאָרן? און באַלד איז צװישן זײ דאָ אין מיטן גאַס אױסגעבראָכן עפּעס אין זיך פֿון אַ קריג. נײַגעריקע דורכגײער האָבן זײ אַרומגעשטעלט אין אַ קלײן רעדל און האָבן געהערט: אלישע האָט פֿרױקען אױסגֿעװאָרפֿן: - מײנסט, איך װײס נישט, אַז דו ביסט מיר דער זעלביקער שׂונא, װאָס די גאַנצע שטאָט? מײנסט, איך װײס ניט, אַז דו רײצט אױף מיר הינטן אַרום די קצבֿים? און פֿרױקע האָט אים געענטפֿערט, אַז ער האָט אין דער ערד אים מיט דער גאַנצער שטאָט; אַז סך-הכּל דאַרף ער אים, אלישען, פֿון תּמיד אָן אױף כּפּרות, נאָר װי באַלד ער האָט אים שױן אָפּגעשטעלט, װעט ער אים טאַקע זאָגן, אַז ס׳איז אױף אים אַ גרױסע מצװה... - האָט ער ניט געזאָלט אָנהײבן מיט אַ גאַנצער שטאָט... האָט זיך אים ניט געזאָלט גלוסטן אַלײן צו באַגראָבן דעם זײדן. יאָ, ער איז געװען אַרומגערינגלט פֿון אַלע זײַטן מיט שׂונאים, אָט דער פֿרײלעכער אלישע און האָט ניט געהאַט צו װעמען אַ לעבעדיק װאָרט אױסצורײדן. עטלעכע טעג האָט ער אַרומגעבלאָנדזשעט אין גאַס, װי אַ שאָטן, און נאָך דעם האָט ער זיך װידער מישבֿ געװען, אַז ער הערט אָט די גאַנצע שטאָט, װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ. ער איז אַװעקגעפֿאָרן מיט אַ געדונגענעם פֿאַעטאָן קײן מעזשביזש און האָט זיך פֿון דאָרטן אין אײנעם אַ פֿאַרטאָג אומגעקערט אין אײנעם מיט זײַן יונגער װײַב, דער פּאַרשױן. אין יענעם טאָג איז ער שױן װידער געװען שטאַרק אױפֿגעלײגט און צופֿרידן. און אַז ער האָט די װײַב זײַנע צום ערשטן מאָל אַרױסגעפֿירט אױפֿן עקסטן לײדיק גרינעם שטאָט-פּלאַץ, האָט ער געהאַט אױף כּפּרות די גאַנצע שטאָט, די קצבֿים װאָס קױלן ניט, און די צװײ הונדערט רובל, װאָס ער דערלײגט יעדער װאָך. אױף צו להכעיִס שׂונאים האָט ער גערעדט צו איר צו הילכיק און צו גיך: - זעסטו, פֿראַדאָטשקע: אָט דאָרטן אין עק, בײַ די טאָפּאָלן, װױנט דער קסיִאָנדז. ער האַלט אױף בײַ זיך צװײ מײדלעך... װאָס, נאַרעלע, גלײבסט מיר ניט? װי איך בין אַ ייִד... ער זאָגט, אַז זײ קערן אים אָן געשװעסטער-קינדער. אַרום און אַרום איז מען געשטאַנען בײַ די טירן און מ׳האָט אױף איר געקוקט. זי איז געװען מיט אַ גאַנצן קאָפּ העכער פֿון אלישען און פֿון פֿרױקעס געפּאַקטן און שװאַרץ-חנעװדיקן װײַבל, און אַז זי האָט אין שװאַרצן שמאָלן קלײדל אָנגעשטעלט אַ פֿוס אױף אַ שפּאַן צו טאָן, האָבן זיך צו אים ניט װילנדיק אַראָפּגעלאָזט אַלע אַרומיקע מאַנסבילשע אױגן; גלײַך אין אָט דעם היפּשן און שלאַנקן פֿוס ליגט עפּעס אַ גאַנצער מעזשביזשער קונץ, און ס׳איז כּדאַי צו זען, װאָס װעט פֿאָרקומען מיט אים און מיט איר גאַנצער װוּקסיקער פֿיגור, בשעת זי װעט דעם פֿוס נאָך אַ מאָל אַ הײב טאָן און װעט אים נאָך אַ מאָל אױף דער ערד אַראָפּשטעלן. איר פּנים איז געװען אַ מאַט-טונקלס, אַ לענגלעכס, מיט קױם אָנזעענדיקן פּוך אױפֿן אָרט פֿון קלײנע װײַבערישע װאָנצעלעך, מיט שװאַרצע, גרױסע אױגן און מיט נאָך מער שװאַרצע געקירצטע און געקרײַזלטע האָר. צװײ שנײַדער-יונגען, װאָס זײַנען מבֿינים אױף געטאַקט גלײַכע װײַבערישע פּלײצעס, האָבן זיך באַלד געװעט, צי אונטער דעם גרינעם קורץ-אַרבלדיקן קאַפֿטל, װאָס לאָזט פֿרײ דעם היפּשן און פֿולן האַלדז, טראָגט זי אַ העמד, צי נײן. אײנער האָט דאָרטן בכּיװן אױסגעשריגן אױף אַ קול: - נאַר אײנער, ס׳איז הײַנט אַזאַ מאָדע, װי איך בין אַ ייִד... װײַבער טראָגן ניט קײן העמדער. נאָר אלישע האָט זיך צו אים ניט אומגעקוקט. ער האָט דערזען בורמאַנען שטײן לעבן די פֿענצטער פֿון זײַן קװאַרטיר, איז ער צו אים צוגעגאַנגען װי צו אַן אַלטן גוטן פֿרײַנט, אים באַקאַנט געמאַכט מיטן װײַב און האָט בײַ אים לײַטיש אַ פֿרעג געטאָן: - װי געפֿעלט אײַך, פּאַני ראַבינער, דער װאַרעמער דרױסן מיט אָט דעם גאַנצן אַרום און אַרום? אַיאָ, שײן בײַ אונדז אין שטאָט? און זי איז געשטאַנען אין זײַן לינקער זײַט מיט איר גאַנצער היפּשער און גלײַכער װוּקס און האָט באַטראַכט מיט די אױגן דעם גאַנצן אַרום און אַרום. ער איז באַשטאַנען פֿון אַראָפּגעלאָזטע, צו דער שטאָט גריבלדיקע בערג און פֿון גערונצלטע שנירן װאַלד, װאָס גרענעצן אין דער הױך מיט בלױער לופֿט אין מיטן װײַטן הימל. יאָ, האָט זי קוקנדיק אַהין, שטיל און זיכער איבערגעחזרט, מען קען זיך דאָ אױסטרױען. דערבײַ האָט איר פּנים אױסגעזען אַזױ ערנסט און געשטעלט, גלײַך זי שלעפּט זיך שױן יאָרנלאַנג אַרום פֿון ישובֿ צו ישובֿ, כּדי צו געפֿינען אַן אָרט, אױף זיך צו "אױסטרױען", איצט האָט זי אים סוף-כּל-סוף געפֿונען צװישן אָט די אַראָפּגעלאָזטע געגריבלטע בערג: ער איז איר אַפֿילו שװער אָנגעקומען נאָר סוף-כּל-סוף האָט זי אים געפֿונען. בורמאַן איז נאָך דעם אָפּגעשלאָפֿן מער פֿון צװײ שעה בײַ זיך אין דער בחורשער קװאַרטיר, און נאָכן שלאָף איז ער דורכגעגאַנגען פֿאַרבײַ די פֿענצטער פֿון אלישעס שטוב און האָט געזען די לאַנגע בכּבֿודיקע פֿאָרהאַנגען, װאָס זי האָט שױן באַװיזן אױף זײ פֿונאַנדערצוהענגען. פֿון הינטער אײנעם פֿון זײ, אַן אונטערגעהױבענעם און אַ פֿאַרװאָרפֿענעם אַ ביסל אָן אַ זײַט, האָבן זיך געהערט די קלעפּ פֿון אַ קלײנעם האַנט-העמערל; ס׳האָט זיך געמאָלט די קילקײט, װאָס אינעװײניק, אין חדר, די הױכע שטולן, װאָס אין די פֿריש אָנגעצױגענע טשעכאָלן, און זי, אלישעס װײַב אַלײן. זי איז דאָרטן געשטאַנען לעבן דינסט-מײדל, װעלכע איז אַרױפֿגעקראָכן אױף אַ קלײן צוגעשטעלט טישל, און האָט איר באַװיזן: - שלאָגט אים, זײַט מוחל, אַ ביסל העכער, דעם צװאָק.. נאָך העכער. דענסטמאָל האָט דער ראַבינער געטאָן אַ שמײכל צו זיך אין דער נאָז און אין די היפּשע בלאָנדע װאָנצעס און האָט זיך אַװעקגעדרײט צו יענעם װײַטן פּלאַץ-װינקל, פֿון װאַנען ס׳האָט זיך אַהער קױם אָנגעזען די שילד פֿון טשערקיסעס טיפּאָגראַפֿיִע. איצט האָט דער שמײכל זײַנער געהײסן: - מענטש אײנער, קענסט נאָך אָפּלעבן אַ שײנעם טאָג; אַהער אין שטאָט איז אַראָפּגעקומען אַ שײן און טשעקאַװע װײַבל. ג אױף מאָרגן, אַרום עלף אַ זײגער אין דער פֿרי, איז דער ראַבינער שױן געזעסן מיט אלישעס װײַבל אין יענעם זעלבן חדר, װוּ נעכטן איז אײנער פֿון די פֿאָרהאַנגען געװען אונטערגעהױבן, און האָט מיט איר לײַטיש שעמעװדיק פֿאַרבראַכט. ס׳האָט זיך אַרױסגעװיזן, אַז זי איז גענוג װעלטלעך און קלוג. די מעזשביזשער אָפֿיצירן, װאָס האָבן זיך מיט איר פֿון פֿערצן יאָר אָן אַרומגעדרײט, האָבן, אַ פּנים, מיט איר גענוג אױסגעשטודירט, און איצט האָט זי זיך שױן בײַ קײנעם ניט באַדאַרפֿט לערנען, װי אַזױ צו רײדן מיט אַ מענטשן. איטלעכע מאָל, װאָס ער, דער ראַבינער, האָט איר דאָ אין חדר געמאַכט אַ קאָמפּלימענט, האָט זי זיך פֿרײלעך צעלאַכט, צו רעכט געמאַכט אױף זיך די האָר און האָט אױף אַ װערטל געשריגן צו אלישען אין קאַבינעט: - אלישע, דו הערסט, װי דער הער ראַבינער געפֿינט מיך? דערצו איז איר קול בשעתן לאַכן געװען אַזאַ זאַפֿטיקס, ס׳האָט זיך געװיגן אין אײנעם מיט איר גאַנצן שלאַנקן קערפּער און דערצײלט האָט עס, פֿאַר װאָס זי האָט אַ געפֿיל אין אַ שײנעם מאַנסביל און פֿאַר װאָס זי האָט ליב אַלע מאָל אַרײַנצוּװאַרפֿן אין שמועס: - האָב איך אין מעזשביזש אײנעם אַ באַקאַנטן, אַן אָפֿיציר... בײַם צװײטן װיזיט בורמאַנס האָט זי זיך שױן מיט אים פֿאַרמאָסטן, װער איז העכער און װער װעמען װעט טאָן אַ בעסערן קװיטש אין דער האַנט. בײַם דריטן װיזיט איז זי אױף זײַן פֿאַרלאַנג שױן געזעסן בײַ דער גלאַנציק-שװאַרצער פּיִאַנאָ, װאָס זי האָט פֿון דער הײם מיטגעבראַכט, און האָט אים אױסגערעכנט אַ גאַנצן צעטל פֿון פּיִעסעס: זי קאָן אים שפּילן "בוריא נאַ װאָלגיִע", "דעדױנאַ" און "אַװע מאַריִאַ", נאָר אױב "אַװע מאַריִאַ", קאָן זי עס אױסנװײניק, און דאַרף דערצו די נאָטן ניט האָבן; ס׳הײבט זיך אָן אָט אַזױ... נעמענדיק גרױסע געשװינטע פּאַסאַזשן, זײַנען אירע פֿינגער פֿלינק און פֿרײַ אַרומגעלאָפֿן איבער דער גאַנצער לענג פֿון דער קלאַװיטור און האָבן געװאָרפֿן אין דער חדר-לופֿט אײן כװאַליִע טענער נאָך דער צװײטער. לױט בורמאַנס מײנונג, האָט זי געשפּילט קונציק, אױסגעצײכנט. נאָר זי אַלײן האָט דערױף קײַן מינדסטע אָנשטרענגונג ניט געמאַכט און האָט נאָך אין דער זעלבער צײַט גערעדט צום דינסט-מײדל, װאָס האָט זיך באַװיזן רעכטס פֿון פּיִאַנאָ, אין דער טיר; איבעררײַסנדיק דאָס שפּילן, האָט זי דעם דינסט-מײדל געזאָגט, אַז מאָרגן װעט זי שױן אַלײן גײן מיט איר אין מאַרק, און אַז די װײַסע חלה איז גוט צו באַשיטן ניט מיט קימל, נאָר מיט מאָן. בײַם פֿערטן װיזיט האָט זי אים שױן נאָך איר אײגענעם געשמאַק איבערגעבונדן דעם פֿאָװער און אים צורעכט געמאַכט פֿון הינטן דעם קאָלנער פֿון רעקל אַזױ, אַז דער קראַגן זאָל ניט אַרױסשטעקן. בורמאַן אַלײן האָט זי שױן געפֿאָלגן, װי אַן אָקס, געשמײכלט צו זיך אין דער נאָז און אין די בלאָנדע װאָנצעס און געטאָן אַלץ, װאָס זי האָט געהײסן. דער מוח מיט די אױגן זײַנען אים שױן געװאָרן שיכּור איטלעכע מאָל, װאָס זײַן האַנט האָט זיך אָנגערירט אָן אירער, דער װאַרעמער און װײכער. און אױף װיפֿל ס׳האָט אים געקלעפּט זכּרון פֿון זײַן אַמאָליקער פּראַקטיק, האָט ער געדענקט, אַז צו אַזעלכע פֿרױען דאַרף מען צוטרעטן פֿון אָנהײב אָן מיט אַ מאָל. און אין יענעם זעלבן פֿרימאָרגן האָט זיך מיט אים געטראָפֿן דאָס אומאָנגענעמע געשעעניש: ס׳איז אױסגעקומען אַזױ, אַז צוליב אַ דורכפֿאָרנדיקער פּריצישער פֿור זײַנען זײ בײדע געשטאַנען אַרײַנגערוקט מיט די קעפּ אין אײנעם אַן אָפֿענעם פֿענצטער, און ער האָט דענסטמאָל געפֿילט די װאַרעמקײט פֿון אירער אַ גאַנצער שטײַף צוגעטוליִעטער זײַט און האָט זיך פֿאָרזיכטיק און פּאַמעלעך אַרומגעקוקט, צי קײנער, חוץ זײ איז אין חדר ניטאָ. ער האָט שױן אַפֿילו געהאַט אױסגעצױגן זײַן האַנט אַרונטער, כּדי זי אַרומצוכאַפּן פֿאַר דער טאַליִע און זי מיט אַ מאָל אַ דריק צו צו זיך. נאָר פּלוצעם האָט זי זיך מיט איר גאַנצן קערפּער געטאָן אַ דרײ אַרױס אַזױ פֿלינק, אַז די געקירצטע האָר זײַנען איר אַריבער איבערן פּנים, און האָט אים פֿאַר אָט דער האַנט אָנגעכאַפּט. - בורמאַן, האָט זי געזאָגט גלײַכגילטיק און קאַלט, באַפֿרײַענדיק די האָר פֿון פּנים און צושפּילנדיק הינטן אַ קנעפּל פֿון קאָפֿטל, אַזױ טוט מען ניט... בורמאַנען האָט זיך דענסטמאָל אַרײַנגעגאָסן דאָס גאַנצע בלוט אין פּנים, און אים אַלײן איז שױן געװען שטאַרק מאָדנע, װאָס אָט דאָס מיט בלוט פֿאַרגאָסן פּנים שמײכלט נאָך. נאָר זי איז שױן לעבן אים ניט געװען. האַלטנדיק זיך מיט בײדע הענט גרינג פֿאַר דער טאַליִע, האָט זי פּאַמעלעך אַװעקגעשפּאַנט אין צװײטן חדר, דעם עס-צימער, און פֿון דאָרטן װײַטער, אין קאָרידאָר אַרײַן. ס׳האָט זיך געהערט, װי זי זאָגט דאָרטן הילכיק צו אלישען אין קאַבינעט אַרײן: - אלישע, װאָלסט געמעגט הײסן אָפּװאַשן דײַנע קאָלאָשן; זײ שטײען בלאָטיקערהײט באַלד בײַם אַרײַנקומען בײַ דער דיר. בורמאַן האָט נאָך דעם געדונגען אַ בעל-עגלה און איז אַװעקגעפֿאָרן אױף נאַכט קײן קאַמענעץ, ער האָט אַהין שױן לאַנג באַדאַרפֿט האָבן. די גאַנצע מעשׂה מיט אלישעס װײַבל האָט זיך געדוכט ניט מער, װי אַ נאַרישקײט. זי, די מעזשביזשער פּאַרשױן, איז סײַ װי סײַ געװען שלעכט פֿאַרשמט אין דער געגנט און האָט זיך פֿון פֿערצן יאָר אָן מיט אָפֿיצירן אַרומגעשלעפּט... אין קאַמינעץ איז ער געװױר געװאָרן, אַז זײַן פֿאַרגרעבטער שטאָט שטעלט טאַקע אַרױס צו װינטער צו אַ נײַעם קאַנדידאַט אױף ראַבינער, עפּעס אײנעם פֿון אירע קרעמערס אַ זון, װאָס איז אין אָדעס אַ הױז-לערער; ער האָט זיך אױך דערװוּסט, אַז אין "גראַנד-האָטעל" קוקט זיך שױן די צװײטע װאָך אָן מיט אַ חתן דער אַלמנה פּערליסעס רױט-האָריק מײדל. דער הײמישער אַלטער שיכּור, דער שדכן, האָט אים דאָרטן אָפּגעשטעלט אױפֿן טראָטואַר, געהאָכקעט אױף אים מיטן ריח פֿון אױסגעטרונקענעם בראָנפֿן און אים דערצײלט, אַז דער שידוך גײט צו, אַז דערפֿאַר איז שױן אַהין אַרױסגעפֿאָרן אױך די אַלמנה אַלײן און מאַכט זיך דעם מײדל נײַע קלײדער צום קנס-מאָל; ער האָט אים דערצײלט, אַז אלישעס װײַב איז ניט קײן לײַט, און אַז אײנער אַ מעזשביזשער שדכן האָט אים נעכטן דאָ אין גאַס אָנגעװיזן דעם מעזשביזשער אָפֿיציר, דעם דראַגון, מיט װעמען זי האָט אַ יאָר צײַט געלעבט. - טאַקע באמת? - האָט ער בײַם אַלטן שיכּור איבערגעפֿרעגט און האָט דערבײַ לצנותדיק אַ שמײכל געטאָן צו זיך אין די װאָנצעס. און אַלײן האָט ער נאָך דעם אָן שום באַדערפֿעניש אַרומגעבלאָנדזשעט איבער דער רױשיקער גאַס און האָט געזען, װי אַזױ די אַלמנה מיט איר מײדל שפּאַנען דאָרטן אַרום פֿון אײן מאַנופֿאַקטור-קלײט אין דער צװײטער, װי אַזױ ס׳באַפֿאַלן זײַ פֿאַר יעדער קלײט מיט גרױס שׂמחה די משרתים, און װי אַזױ ס׳שלעפּט זיך זײ נאָך אַ װײַבערשער שנײַדער, אַ פֿוטער-אונטערקלײַבער און אַ קאַמענעצער מײדל, אַ מאָדיסטן. אים אַלײן איז שױן געװען אַ חידוש, װאָס עס אַרט אים ניט קײן זאַך, אַפֿילו זײַן צוגעטראָגן אָנטאָן, װאָס איז שױן אַ ביסל אָפּגעריבן און פּאַסט שױן לחלוטין ניט פֿאַר אָט דער צוגעפּוצטער שטאָט. אים האָט נאָר געצױגן צוריק אַהײם, צו אלישעס שטוב, און דער עיקר, צו דעם שלאַנקװוּקסיקן קורצהאָריקן װײַבל, װאָס האָט אים, בורמאַנען, קײן סקאַנדאַל ניט געמאַכט, און װאָס קײנער װײס ניט אױף געװיס, פֿאַר װאָס זי האָט פּלוצעם גענומען און חתונה געהאַט פֿאַר אלישען. איצט האָט זיך קלאָרער, װי פֿריִער, געמאָלט איר קול, װאָס ער האָט נעכטן פֿאַרן אַװעקפֿאָרן דערהערט צו זיך אין צימער, און פֿאָרגעשטעלט האָט ער זיך, װי אַזױ ער איז דענסטמאָל מיט אַ קלאַפּנדיק האַרץ געשטאַנען אַרײַנגערוקט אינעם װינקל, װאָס בײַם אָפֿענעם פֿענצטער, און האָט געהערט, װי אין צװײטן נאָענטן הױף רעדט זי מיט דער שליִאַכעטן, דער װעשערן, און זאָגט איר: - אױב די שליִאַכעטן װעט איר װאַשן אָרנטלעך, װעט זי בײַ איר תּמיד האָבן אַרבעט אױף צװײ טעג אין װאָך. איבערמאָרגן אַרום צװײ אַ זײגער בײַ טאָג, װען בורמאַן האָט זיך בײַ זיך אין דער הײם געהאַט אױסגעשלאָפֿן פֿונעם װעג און האָט זיך נאָר װאָס אַרױסגעװיזן אױפֿן עקסטן שטאָט-פּלאַץ, האָט אים אלישעס װײַב באַלד דערזען פֿון דער װײַט; זי איז געשטאַנען אין אָפֿענעם פֿענצטער פֿון איר שלאָף-צימער און האָט אים אַהין צוגערופֿן. - בורמאַן, האָט זי אים געזאָגט צו גיך, און האָט זיך פֿאָרזיכטיק אַרומגעקוקט אין די זײַטן, װאָס זײַט איר משוגע געװאָרן און זײַט פֿאַרשװוּנדן?... איך בין נעכטן געװען דרײַ מאָל בײַ אײַך אין קװאַרטיר. און בעת מעשׂה האָט זיך איר אײַנגעגעבן אים אַ גלעט צו טאָן איבער די האָר אַזױ קונציק און אַזױ שנעל, אַז דער קרעמער, װאָס איז געשטאַנען אַקעגן אין טיר פֿון זײַן מעל-קלײטל, האָט עס אַפֿילו ניט אָנגעהױבן צו באַמערקן. זי איז געװען אָנגעטאָן אינעם גרינעם קורץ-אַרבלדיקן קאָפֿטל, און די אױגן זײַנען בײַ איר געװען פֿאַרשיכּורט. ער האָט פֿאַרשטאַנען, פֿאַר װאָס זי קוקט זיך איצט אַרום פֿאָרזיכטיק אין די זײַטן און נאָך װאָס זי רופֿט אים אינעװײניק אין שטוב. איז ער אַהין געגאַנגען מיט אַ שמײכל צו זיך אין דער נאָז און מיט פֿאַרפּלאָנטערטע געדאַנקען; ער האָט געװוּסט אױף קלאָר, אַז אלישע איז איצט ניטאָ אין דער הײם, און אַז ער, בורמאַן, איז איצט מפֿקיר זײַן לעבן: סײַ װי סײַ האָט ער דאָך שױן ניט װוּהין אַװעקצוגײן פֿון אָט דער שטאָט, װאָס שטעלט אַרױס צו װינטער צו אַ נײַעם קאַנדידאַט אױף ראַבינער. אַריבערטרעטנדיק מיט איר די שװעל צו איר אין שלאָף-צימער, איז ער דענסטמאָל מיט זײַן אײגענעם שׂכל געקומען צו אַ שפּאָגל-נײַעם געדאַנק, אַ חקירה: - נאַר אײנער, די װעלט איז בלאָטע... װי איך בין אַ ייִד. און ער האָט אַלײן מיט אַ רויִקײט פֿון אַ בעל-הבית פֿאַרמאַכט נאָך זיך די טיר. ד די קורסיסטן מאַני רימער האָט זיך געװאָלט גטן מיט פֿרױקע טשערקיס, איר מאַן. װעגן דעם האָבן געװוּסט אַלע אין שטאָט און בײַ אלישען אין שטוב. אלישע אַלײן האָט זיך אײן מאָל אין דער פֿרי אומגעקערט פֿון מאַרק און האָט פֿרײלעך דערצײלט פֿראַדאָטשקען און בורמאַנען, װאָס זײַנען געזעסן אײנער אַקעגן אַנדערן אין זאַל: - הערט אַ מעשׂה: זי װאַרפֿט דאָך טאַקע אַװעק, פֿרױקען. כּדי מ׳זאָל אים מער גלײבן, האָט ער זיך באַלד געשװױרן אױפֿן קול: - װי איך בין אַ ייִד, נאַרישע מענטשן, װאָס איר זײַט! ס׳איז דאָרטן איצט אַ פֿולע שטוב מיט קולות. מאַני מאָנט בײַ אים אַרױס אירע דרײַ טױזנט רובל ירושה און װיל אַװעקפֿאָרן צוריק אױף די קורסן. פֿראַדאָטשקע האָט געהאַט אַ גוטן קאָפּ. ניט אומזיסט האָט זיך אלישע באַרימט, אַז אין אײן רגע קאָן זי צונױפֿרעכענען אױפֿן קאָפּ װיפֿל גילדן מ׳װיל. און כאָטש ס׳איז נאָך קײן צען מינוט ניט געװען אַריבער, זינט צװישן איר מיט בורמאַנען זײַנען דאָ אין זאַל פֿאָרגעקומען גאָרניט קײן אָנשטענדיקע זאַכן, האָט זי זיך דאָך ניט פֿאַרלױרן און האָט גלײַך אָפּגעפֿרעגט סוחריש און קלוג: - אַ משל, װי װעט איר פֿרױקע נעמען אָפּצוגעבן, אַז ער האָט אירע דרײַ טױזנט רובל אַרײַנגעבראָקט אין טיפּאָגראַפֿיִע? און דער ראַבינער בורמאַן האָט דערױף גאָרנישט ניט געזאָגט. לײַטיש מיט אײן פֿוס אַריבערגעװאָרפֿן איבערן צװײטן און מיט אַ מינע פֿון אַ מענטשן, װאָס שטײט העכער פֿון אָט דעם גאַנצן שמועס, איז ער געזעסן אַקעגן פֿראַדאָטשקען אין דעם װײכן שטול און האָט געשװיגן, װי אַ געזעצטער ענגלישמאַן. אַלײן האָט ער זיך לױט פֿראַדאָטשקעס פֿאַרלאַנג געהאַט אָפּגעגאָלט די װאָנצעס און איז געװען אָנגעטאָן אין אַ שפּאָגלנײַעם שװאַרצן האַרבסט-רעקל. דאָס רעקל איז געװען פֿאַרשפּיליִעט ביזן סאַמע האַלדז, און פֿראַדאָטשקע האָט עס אױף אים פֿריִער אַ ביסל אַרומגעטאַפּט פֿון אַלע זײַטן און האָט זיך געשװױרן, אַז איבער זײַן װוּקסיקער פֿיגור זעט ער אין דעם אױס, װי אַ יונגער דאָקטאָר. איצט האָט ער זיך דערפֿילט שלעכט, װאָס אלישע איז פּלוצעם אָנגעקומען פֿון גאַס, און האָט אים אין די אױגן ניט געקענט קוקן. נאָר פֿראַדאָטשקע האָט אַפֿילו דאָס אױך באַמערקט. זי האָט אים הינטן אַרום געגעבן אַ קניפּ און האָט אָנגעװיזן אין דרױסן אַרױס: - זע נאָר, אָט גײט ער, דוכט זיך, פֿרױקע. און אַלע האָבן באַלאַגערט דאָס פֿענצטער און האָבן גענומען קוקן, װי פֿרױקע שפּאַנט צו זיך אין טיפּאָגראַפֿיִע. נײן, אױף אָט דעם שװאַרץ געקרײַזלטן קמצן איז לחלוטין גאָרנישט ניט געװען צו דערקענען. ער איז, װי פֿריִער, געװען שטאַרק פֿאַרהאָרעװעט בײַ זיך אין געשעפֿט און האָט, דוכט זיך, נאָך מיט מער עקשנות געקליבן אַ קאָפּיקע צו אַ קאָפּיקע. דער ראַבינער איז טאַקע דענסטמאָל פֿון אלישען אַװעקגעגאַנגען גלײַך צו פֿרױקען אין טיפּאָגראַפֿיִע. ער האָט דעם גאַנצן װעג אַהין געשמײכלט צו זיך אין דער נאָז און האָט זיך דאָרטן באַלד בײַם אַרײַנקומען אַראָפּגעלאָזט אױף עפּעס אַ שװערן און אומרײנעם טיפּאָגראַפֿיִע-קאַסטן. - נאַר אײנער, האָט ער דערבײַ צו פֿרױקען אַ זאָג געטאָן, די װעלט איז בלאָטע, װי איך בין אַ ייִד... געמײנט האָט ער דערמיט זיך, זײַן הילפֿלאָזע לאַגע אין אָט דער שטאָט, װאָס איז שױן צו אים שטאַרק אָפּגעקילט געװאָרן און שטעלט אַרױס אַ נײַעם ראַבינער-קאַנדידאַט; געמײנט האָט ער אױך די געשעענישן, װאָס קומען איצט פֿאָר צװישן אים מיט אלישעס װײַב, און טאַקע אים, פֿרױקען אַלײן, װאָס מאַני װיל אים אַװעקװאַרפֿן. אױף פֿרױקען אָבער האָט זײַן נײַער געדאַנק קײן שום אײַנדרוק ניט געמאַכט. זײַן טיפּאָגראַפֿיִע איז געװען פֿאַרװאַלגערט מיט צװײ עקסטרע באַשטעלונגען פֿון דער זעמסטװאָ, האָט ער אַלײן מיט שטאַרק שװאַרצע הענט געהאַלטן אין אײן זוכן עפּעס אַ נײַעם מין שריפֿט, זיך געבױגן אונטער אַ טיש אַרונטער און האָט פֿון דאָרטן געענטפֿערט גלײַכגילטיק און קאַלט, װי אױף אַ זאַך, װאָס ער װײס עס שױן פֿון לאַנג: - אַװדאי בלאָטע... מענטש אײנער, װאָס-זשע? ס׳איז אַ נײעַס בײַ דיר? און באַלד איז ער אַרײַן אין צװײטן חדר, װוּ ס׳האָבן געאַרבעט צװײ זעצערס, און האָט דאָרטן אַ קאָמאַנדעװע געטאָן אױפֿן קול. - פֿאַרטיק, אַ? װאָס-זשע שװײַגסטו, חכם מײַנער? װעק אױף דעם גוי!... נו דו! לאָז די מאַשין, אױסציִען װעסטו זיך בײַם װײַב אין פּאָדעליק. נאָר אין גיכן איז שױן געװען אַ פֿרימאָרגן, װען בורמען איז נאָך אַ מאָל געזעסן בײַ אלישען אין שטוב. אלישע אַלײן האָט אים דענסטמאָל פֿון גאַס אַרײַנגעשלעפּט און דערבײַ פֿרײלעך אױסגעשריגן צום װײַב אין שלאָף-צימער. - נאַ, פֿראַדאָטשקע, כ׳האָב דיר געבראַכט דעם ראַבינער, קום אַהער גיכער... שפּיל אים אַ ביסל אױף דער פּיִאַנאָ. באַלד איז ער צו אים צוגעשטאַנען מיט טינט און פֿעדער און מיט אַ לײדיקן בױגן פּאַפּיר: - אַנו, פּאַני ראַבינער, ציקלט מיר נאָר אױס אַ פּראָשעניִעלע צום מיראָװאָי. נאָר עפּעס אַזױ קונציק, ס׳זאָל נעמען די לעבער. און כּדי דער ראַבינער זאָל זיך ניט באַלײדיקן, האָט ער גלײַך פֿראַדאָטשקען צוגעגעבן: - נאַרעלע, ער קען, ער קען; ס׳װאָלטן זיך װינטשן אַזױ קענען דײַנע מעזשביזשער אַדװאָקאַטן. פֿראַדאָטשקע איז אַרױסגעקומען אין שטוב-כאַלאַט פֿון שלאָף-צימער און האָט געפֿונען, אַז בורמאַן איז אַראָפּ פֿון פּנים, מ׳דאַרף אים דעריבער ניט מיד מאַכן מיט פּראָשעניִעס שרײַבן. - זאָל בעסער אלישע אַזױ גוט זײַן און זאָל הײסן אַרײַנטראָגן פֿאַרן ראַבינער אַ הײסע גלאָז מילך. אלישע האָט זיך נאָר אױף אײן רגע אַװעקגעדרײט, איז זי שױן געזעסן גאָר נאָענט לעבן בורמאַנען, און אײנע פֿון אירע װאַרעמע קני האָט זיך אָנגעשפּאַרט אָן זײַנער. זי האָט שױן אַפֿילו געהאַט אָנגעהױבן בײַ אים פֿרעגן, צי ער האָט נאָך איר געבענקט. נאָר פּונקט אין יענער צײַט האָבן זיך פֿון פֿאָדער-שטיבל דערהערט אַ פּאָר אָפּגעריסענע אױסגעשריגן, און אלישע מיטן דינסט-מײדל זײַנען פֿון דאָרטן אַרױס אין דרױסן אַזױ געשװינט, װי צו אַ שׂרפֿה. װען פֿראַדאָטשקע מיט בורמאַנען זײַנען נאָך זײ פֿון שטוב אַרױס, האָבן זײ שױן נאָר געזען, װי פֿון אַלע עקן שטאָט לױפֿט מען אַרױף צו פֿרױקעס טיפּאָגרפֿיִע. דאָס דינסט-מײדל האָט אָפּגעשטעלט אײנעם אַ בחור, װאָס איז פֿון דאָרטן צוריק אין מאַרק געגאַנגען, און האָט בײַ אים געפֿרעגט, װאָס ס׳איז געשען; איז בורמאַן אױך צוגעגאַנגען און האָט געהערט, װי דער בחור דערצײלט: - גאָרנישט... מאַני רימערס אַ פֿעטער, װאָס איז פֿון אָנהײב אָן ניט געװען צופֿרידן מיט איר חתונה, האָט אַרױסגעקריגן בײַ איר אַ "דאָװיִערענאָסט" און האָט פֿרױקען פֿאַרחתמעט די טיפּאָגראַפֿיִע. און מאַני אַלײן איז שױן דאָ נישטאָ: זי איז נאָך נעכטן בײַ טאָג אַװעקגעפֿאָרן אױף די קורסן. דענסטמאָל איז בורמאַן צוגעגאַנגען צו דער טיפּאָגראַפֿיִע און האָט צװישן אַ געדיכט בינטל מענטשן דערזען דעם צעקנײטשטן פֿרױקען. דרײַ מענטשן האָבן אים שטײַף געהאַלטן פֿון אַלע זײַטן, און ער האָט זיך נאָך אַלץ געריסן שלאָגן מאַניִעס פֿעטער און אַראָפּרײַסן דעם סודיִעבנעמס חתימה פֿון דער טיפּאָגראַפֿיִע; ער האָט זיך געװאָרפֿן אין אַלע זײַטן, װי אַ רוצח, און אַז מ׳האָט אים געהאַלטן פֿאַר די הענט, איז מען ניט געװען זיכער, אַז ער װעט זיך ניט אָנהײבן שלאָגן מיט די פֿיס, צי מיטן קאָפּ, װען מ׳האָט אים אָפּגעלאָזט, האָט ער זיך אַ ביסל באַרויִקט, לײַכטער אָפּגעאָטעמּט און זיך צו ערשט אַרומגעקוקט אױפֿן אָנגעזאַמלטן עולם מיט אַזאַ שׂנאה און אַזױ פֿאַרחידושט, גלײַך ער װאָלט זײ נאָר װאָס דערזען: - װאָס האָט מען זיך דאָ אָנגעשטעלט? האָט ער געפֿרעגט, אױף װאָס פֿאַר אַ בײז װוּנדער איז מען זיך אַהער צונױפֿגעלאָפֿן? ער האָט זיך אַװעקגעזעצט אױף די טרעפּלעך פֿון דער פֿאַרחתמעטער טיפּאָגראַפֿיִע און האָט זיך פֿאַרטראַכט. אפֿשר האָט ער זיך פֿאַרקלערט װעגן מאַניִען, װאָס אין שטאָט זאָגט מען, אַז זי האָט אין קיִעװ עפּעס אַ סטודענט. און אפֿשר גאָר װעגן זיך אַלײן, װעגן זײַן שװערער פּראַצע, װאָס ער האָט בײַ דער טיפּאָגראַפֿיִע אַװעקגעלײגט, און װעגן זײַן עקשנות, װאָס האָט אים צו גאָרנישט ניט געבראַכט. דענסטמאָל זײַנען פֿראַדאָטשקע מיט אלישען צוגעגאַנגען צום פֿאַרטראַכטן ראַבינער, און פֿראַדאָטשקע האָט צו אים געזאָגט: - קומט, װאָס װעלן מיר דאָ שטײן? ה פֿרױקע טשערקיס איז צװײ טעג ניט אַרױסגעגאַנגען פֿון זײַן שטוב. ער איז דאָרטן געלעגן אײנער אַלײן און האָט געטראַכט װעגן מאַניִען: - גט װעט ער איר געבן?... אַ מכּה... אַרום אים אין די דרײַ פֿריש אױסגעפֿאַרבטע געדונגענע חדרימלעך איז אַלץ געװען איבערגעקערט און אָנגעװאָרפֿן, װי אינעם טאָג פֿון מאַניִעס אַװעקפֿאָרן. די בעטן זײַנען געשטאַנען פּונקט אַזױ צעװאַרפֿן, װי בשעת מאַני האָט פֿון אונטער זײערע איבערבעטן אַרױסגעשלעפּט אירע צװײ קישנס; אינעם פּיצעלע עס-צימערל אױפֿן טיש צװישן פֿאַרדאַרטע שטיקלעך ברױט איז געשטאַנען אַ טעלער מיט אַ חוט-השדרה פֿון אַ ניט דערגעסענעם הערינג, און אַרום אים האָבן שטאַרק געזשומעט אומרײנע פֿליגן. דערצו איז נאָך די גאַנצע צײַט געגאַנגען רעגן, אין די דרײַ פּיצעלעך חדרימלעך איז די טונקעלע לופֿט געװען אַזױ דושנע און הײס, װי אין אַ פֿריש אױסגעפֿאַרבטן װאַגאָן דריטע קלאַס, און פֿרױקע האָט אַפֿילו פֿאַר נײטיק ניט געפֿונען די פֿענצטער עפֿענען אָדער אַרײַנרופֿן אימיצן פֿון דרױסן, מ׳זאָל די שטוב אױסקערן. נאָר אײן מאָל פֿאַר נאַכט, װען אין דרױסן איז דער רעגן שױן מער ניט געגאַנגען, איז ער געװאָרן שטאַרק ברוגז אױף זיך, װאָס ער זיצט באַהאַלטן אין שטוב. ער האָט אָפּגעגאָלט די צװײװאָכנדיקע באָרד, זיך אָפּגעװאַשן און האָט אױף צו להכעיִס אַרױסגענומען פֿון שראַנק זײַן נײַעם, כּמעט ניט געטראָגענעם אָנצוג. אָנטוענדיק דעם אָנצוג, האָט ער געטראַכט, אַז ער האָט נאָך בײַ זיך טױזנט רובל מזומן געלט און װעט שױן מן-הסתּם ניט פֿאַרפֿאַלן װערן: - ער הערט מאַניִען, װי דעם פֿאַראַיאָריקן שנײ... נאָר װען ער איז אַרױס פֿון שטוב, האָט ער דאָך אַרױסגערוקט דעם קאָפּ פֿאָרױס און האָט זיך פֿאָרזיכטיק אַרומגעקוקט, צי די בעל-הביתטע פֿון הױז זיצט דאָרטן ניט אױף די טרעפּלעך. ס׳איז געװען שפּעט אין בין-השמשות, און אַ סאַמעטן בלאָטקעלע, אַ שיטערס און אָנהײב-אלולדיקס, האָט זיך שטיל געגלענצלט אין די אױגן און זיך געצױגן אונטער די פֿיס, פֿונעם קײַלעכדיקן שלעכט ברוקירטן מאַרק ביז די עקסטע הײַזער פֿון שטאָט. דורך אַ פֿענצטער, װאָס אין אײנעם פֿון די עקסטע הײַזער, האָט זיך אַרױסגערוקט אַ קאָפּ פֿון אַ בעל-הבתּיש מײדל, און אַ פּאָר אױגן שװאַרצע און שעמעװדיק פֿינקלדיקע, האָבן נײַגעריק אַ בלאָנדזשע געטאָן איבער פֿרױקעס פּנים און האָבן אים נאָך דעם לאַנג נאָכגעקוקט אין די פּלײצעס. דאָס מײדל איז מיט אים ניט געװען באַקאַנט, זי האָט נאָר געװאָלט זען, װי אַזױ ער זעט איצט אױס, פֿרױקע. אַ ביסל װײַטער, אין עק פֿון אַ הילצערנעם פּלױט, זײַנען געשטאַנען צװײ ייִדן און האָבן באַטראַכט דאָס האָלץ פֿונעם אָפּגעקױפֿטן גױיִשן בודיניק, װאָס מ׳האָט זײ אָקערשט בײ טאָג דאָ אַראָפּגֿעװאָרפֿן. אײנער איז געװען דער בעל-הבית פֿון דער נאָענטער שטוב, דער צװײטער זײַנער אַ שותּף. בײדע האָבן געפֿונען, אַז דאָס האָלץ איז אַ מציאה, און בײדע האָבן זײ אַ װײַלע אָן דעם פֿאַרגעסן און האָבן גענומען באַגלײטן פֿרױקען מיט די אױגן. אײנער האָט געזאָגט אױפֿן קול און מיט אַ כּיװן, אַז פֿרױקע זאָל הערן: - װאָס זאָגסטו עפּעס? שױן, דאַנקען גאָט, צוריק אַ בחור, אַ? אַלע האָבן אים פֿײַנט געהאַט דערפֿאַר, װאָס ער האָט זיך, װי אלישע, צו שפּעט און מיט צופֿיל גדלות אומגעקערט פֿון זײַן עקסטערנישן לעבן, װאָס אין די גרױסע שטעט, און האָט דאָ, װי יענער, ניט באַדאַרפֿט אָנקומען ניט צום שוחט, ניט צו קהל און ניט צום רבֿ. די גאַנצע שטאָט האָט געהאַט אָן אים אַ נקמה, און ער האָט זיך אַרומגעדרײט איבער אירע גאַסן און האָט ניט געהאַט צו װעמען אַ װאָרט אױסצורײדן. אױף מאָרגן אין דער פֿרי האָט ער דערזען אלישעס װײַב, װאָס האָט זיך צוזאַמען מיט איר דינסט-מײדל פֿון מאַרק אומגעקערט. ער האָט זיך אָפּגעשטעלט און האָט זי לאַנג באַגלײט מיט די אױגן. און נאָך דעם האָט ער זיך אַ גאַנצן פֿרימאָרגן אין ערגעץ קײן אָרט ניט געפֿונען. עטלעכע מאָל האָט ער אָן שום באַדערפֿעניש זיך געלאָזט גײַן צו זײַן פֿאַרחתמעטער טיפּאָגראַפֿיִע. ער האָט זי באַטראַכט פֿון דער װײַטנס, געטאָן אַ זיפֿץ און האָט זיך פֿון דאָרטן אומגעקערט צוריק אַהײם. נאָר בײַ אים אין דער הײם איז, װי נעכטן, געװען הײס, אָנגעװאָרפֿן און ניט אױפֿגעראַמט. ער האָט זײַן װױנונג פֿאַרשלאָסן פֿון דרױסן מיט אַ שלעסל און האָט זיך אומגעקערט צוריק אין מאַרק. דאָרטן האָט ער געכאַפּט אַ פּאָר װערטער צװישן די רעדלעך, װאָס האָבן געשמועסט װעגן אלישען און װעגן די יד-אחתדיקע קצבֿים, און האָט זיך סוף-כּל-סוף אַװעקגעלאָזט אַרױף, צו אלישעס געירשנטער שטוב, װאָס די גאַנצע שטאָט האָט זי פֿײַנט. גײענדיק אַהין, האָט ער געטראַכט װי אַזױ אַלע װעלן דאָרטן קוקן אױף אים מיט רחמנות, און װי אַזױ ער װעט דאָרטן ענטפֿערן אלישען. - נאַר אײנער, װאָס איז מיר דען אַזױ שלעכט? װיל איך, װער איך מיך צוריק אַ פֿאַרמאַצעװט. אָבער װי נאָר ער איז אַרײַנגעקומען אַהין אין פֿאָדער-שטיבל, האָט ער פֿון הינטערן פֿאַרװאָרפֿענעם פּאָרטיִער דערזען אַז אין דריטן חדר, אין זאַל אַ פּנים, זײַנען אײנער איבערן צװײטן אַריבערגעװאָרפֿן דעם ראַבינערס פֿיס, און פֿאַרגלוסט האָט זיך אים מיט אַ מאָל געפֿעלן װערן אלישעס װײַב. ממזרש, װי די פּאַראָבקעס, אײדער זײ שטעלן זיך טאַנצן, האָט ער זיך באַלד געגעבן אַ פּאַטש איבער שטרױענעם הוט, װאָס מיט די צװײ דאַשיקעס, אַזױ אַז דער הוט איז אים אַריבערגעפֿאַלן איבער די אױערן. ער האָט אונטערגעהױבן די אַקסלען, געמאַכט אַ שמײכלדיק פּנים פֿון אַן אידיִאָט, אַ פּױער, און אױסגעשריגן האָט ער שױן אױפֿן גאַנצן קול, און אַזױ פֿרײלעך װי בחורװײַז, בשעת ער איז נאָך געװען שטאַרק צופֿרידן מיט זײַן אײגענער גליקלעכער פּערזאָן. - בודטע זדאָראָװע סערע - דאָ - יו!... אַז אלישע איז אױף זײַן קול אַרױסגעלאָפֿן פֿון קאַבינעט, האָט ער שױן געהאַט אַ גלאַטן און פֿרישן תּירוץ: - איך בין אומישנע אַרײַנגעקומען זאָגן: איך פֿאַרשטײ ניט, פֿאַר װאָס זאָל זיך עמעץ ניט אַרײַנלײגן אין שלום? ס׳איז דאָך פּשוט אַ רחמנות אױף אלישען און אַ רחמנות אױף די קצבֿים... אלישע האָט אים אָפּגעמאָסטן פֿון קאָפּ ביז די פֿיס און האָט אים געשװינד דורכגענומען מיט שלעכטע, װי בײַ אַ שאָף אומעטיקע אױגן: - קוק אים נאָר אָן אָט דעם װײכהאַרציקן... געװאָרן אַ גאַנצער בעל-רחמים אױף די קצבֿים... און פֿרױקע איז רױט געװאָרן אױף צו באַלײדיקן זיך און האָט זיך דאָך באַלד אָנגעהױבן פֿאַרענטפֿערן: - מענטש אײנער, איך זאָג דען, אַז נאָר אױף די קצבֿים איז אַ רחמנות?... איך זאָג דאָך, אַז ס׳איז אַ רחמנות אױף דיר אױך. װאָס הײסט? אומזיסט און אומנישט דערלײגסטו, נעבעך, מער, װי צװײ הונדערט רובל אַ װאָך... פֿון דעמאָלט אָן האָט שױן אױך פֿרױקע אָנגעהױבן אָפֿט אַרײַנצוקומען צו אלישען אין שטוב. זײַן אײגענע הײם האָט אים סײַ װי סײַ דערמאָנט אָן אַ גיהנום, און געשטאַנען איז דאָרטן נאָך אַלץ אױפֿן טיש דער טעלער מיט אַ חוט-השדרה פֿונעם ניט דערגעסענעם הערינג, איז ער נאָר געגאַנגען אַהין שלאָפֿן און האָט די גאַנצע פֿרײַע צײַט פֿאַרבראַכט דאָ, בײַ אלישען. ער האָט געפֿירט אונטערהאַנדלונגען װעגן אַ שלום מיט דער שטאָט און האָט אַרױסגעטראָטן פֿון אלישעס צד פֿאַר אַ בורר. פֿון גאַנץ פֿרי אָן איז ער געשטאַנען אין מאַרק און האָט געהאַקט האָלץ מיט צװײ מנינים טעמפּ-קעפּיקע קצבֿים. הינטער זײַנע פּלײצעס האָבן פֿון אים לצנות געמאַכט די קרעמערס; זײ האָבן אים פֿײַנט געהאַט און האָבן אים ניט געגלײבט. און ער האָט זיך צו זײ ניט אומגעקוקט און האָט מיט כּלערלײ ראיות אױסגעברײַעט די קצבֿים, אַז פֿאַר זײ לױנט מער נישט זיך אָפּהאַלטן פֿון צו קױלען: װאָרעם אָט, זאָלן זײ נאָר צולײגן קאָפּ: װאָס קאָנען זײ דען דערמיט פּועלן, אַז סײַ װי סײַ קױלען די שוחטים הינער מיט גענדז? בײַ טאָג האָט ער אַװעקגעלײגט דאָס האַרץ בײַם אָרטיקן רבֿ אין שטוב, געשװיצט צװישן אַ גאַנצע עדה פֿאַרזאַמלטע בעלי-בתּים, װאָס האָבן ניט געקאָנט מוחל זײַן אלישען זײַן זײדנס קבֿורה און האָבן אַלע מאָל אָנגעהױבן צו טענהן פֿון ס׳נײַ: - הערט אַ מעשׂה! אַזאַ געשיכטע איז דאָך ניט געהערט געװאָרן אין קײן שטאָט אין דער װעלט... ער האָט זיך ליגנעריש געקרימט, געקנײטשט מיט די אַקסלען און געמאַכט אומגעדולדיקע העװיות מיטן פּנים און מיט די הענט. - נו גוט, נו װױל, נו גװאַלד געשריגן... טענה איך דאָך אױך דאָס אײגענע; אָבער װאָס-זשע האָט שטאָט אױפֿגעטאָן?! מיד און אױסגעמאַטערט, מיט אַן אױסגעשריגענעם האַלדז און מיט אַ נעפּלדיקער חרטה אױף אָט דער גאַנצער אַרבעט, װאָס ער טוט צוליב אַ פֿרעמדן, האָט ער זיך אָקערשט שפּעט אין בין-השמשות אומגעקערט צו אלישען אין שטוב, װוּ מ׳האָט אים באַלד געגעבן טײ טרינקען און צובײַסן. און װי מ׳האָט זיך אַרום אים אַװעקגעשטעלט, גרײט צו הערן, װאָס אים האָט זיך אײַנגעגעבן אָפּצוטאָן פֿאַרן טאָג. קײַענדיק גיך, מיט בענקשאַפֿט, װי נאָך אַ לאַנגע קױם דערצױגענעם תּענית, האָט ער איבערגעגעבן די שטאָטישע נײַעסן און האָט זיך דערבײַ אַלע מאָל געעדותט מיטן ראַבינער בורמאַנען: - בורמאַן, דו הערסט, װאָס אלישע זאָגט? אױב איך װעל אים מאַכן דעם שלום, זאָגט ער, האָב איך בײַ אים פֿאַר מײַן בוררות אַ גאַנצן, הונדערטער... פֿראַדאָטשקע האָט ערנסט אױסגעהערט און געאַרבעט געשעפֿט. אַלע מאָל האָט זי גערופֿן אלישען אױף אַ סוד אין קאַבינעט: - אלישע, קום נאָר אַהער... איך האָב דיר פֿאַרגעסן עפּעס צו זאָגן. און נאָך דעם איז אָנגעפֿאַלן די קילע נאַכט, און אַלע האָבן זיך אין זאַל אַװעקגעזעצט צום פּרעפֿעראַנס, צו דער עיקר-אַרבעט, װאָס אױף איר האָט מען געװאַרט אַ גאַנצן טאָג. מ׳איז זיך דאָרטן ס׳רובֿ פֿאַרזעסן ביז שפּעט נאָך האַלבער נאַכט. אַרום און אַרום האָט אין זיכערן און פֿעסטן שלאָף געשװיגן דאָס אױסגעלאָשענע שטעטל, און פֿונעם מעזשביזשער װעג איז מיט אַ װילד פֿױלן באַנאַכטיקן טרײַב אָנגעקומען אַ פֿול-געפּאַקטע בעל-עגלהשע פֿור. דעמאָלט האָבן זיך די פּאַרשױנענס פּנימער פֿון זיך אַלײן געדרײט צו אָט דער אײנציקער װאַכנדיקער שטוב, און זײערע הערצער האָבן געגאַרט צו אירע באַלױכטענע פֿענצטער, װי צו גליק. אַ מאָל האָט זיך געמאַכט, אַז צו די אױערן פֿון די, װאָס שפּילן, אָט דערגרײכט פֿון פֿאָדער-שטיבל אַ שטילער סקריפּ פֿון דער געעפֿנטער טיר. אַלע פֿלעגן אױף אַ װײַלע אָן די קאָרטן פֿאַרגעסן און אָנשטרענגען די אױגן אַהין, פֿון װאַנען דער סקריפּ איז געקומען. נאָר געװען איז דאָס אַלע מאָל ניט מער װי יאַן דער סטרוזש, װאָס האָט פֿון דרױסן געהיט אלישעס שטוב מיטן גאָרטן: - יאַן, האָט מען בײַ אים בכּיװן געפֿרעגט אױף ייִדיש, װאָס הערט זיך עפּעס אין דרױסן? און יאַן האָט געװוּסט, װאָס מ׳מײנט. - "פֿינצטער פּאַני", האָט ער געענטפֿערט אינעם זעלבן טאָן און אױף אַ געבראָכענעם ייִדיש. דעמאָלט האָבן אַלע פֿרײלעך געלאַכט און אַרױסגעשיקט יאַנען אין קיך אַרײַן אַ גאַנץ צענדליק פּאַפּיראָסן. אלישע האָט די גאַנצע צײַט געשפּילט מיט קאָפּ. ער האָט זיך קײן מאָל ניט טועה געװען מיט קײן קאָרט און האָט אַרײַנגעפֿירט אַלעמען אין גרױסע רעמיזן, אַזאַ טבֿע האָט ער שױן געהאַט ניט צו טראַכטן בשעתן שפּילן װעגן זײַנע געשעפֿטן מיט דער שטאָט, װאָס האָבן אים טײל מאָל געמאַכט נערװעז און אין כּעס. ער האָט טאַקע קײן מאָל ניט באַמערקט, װאָס אַרום אים טוט זיך, און נאָר פֿרױקע האָט געװוּסט, אַז צװישן אלישעס װײַב, װאָס האָט אים פֿריִער אַ ביסל גערופֿן אױף סודות, און צװישן בורמאַנען, װאָס זיצט איר אַקעגן, קומט די גאַנצע צײַט פֿאָר אונטערן טיש עפּעס אַ גאַנץ ערנסטער שמועס אױף פֿיס לשון. אים האָט אָנגעכאַפּט אַ קנאה, האָט ער אײן מאָל געפּרוּװט צװישן אָט די שמועסנדיקע פֿיס אױך זײַנען אַרײַנרוקן, װי אײנער װאָלט זאָגן: - נעמט מיך אױך אַרײַן אין קאָן... װאָס אַרט אײַך? נאָר באַלד האָט ער באַקומען אין אָט דעם פֿוס זײַנעם אַ שטױס, אַן ענטפֿער, װאָס איז געװען די טײַטש: - מיש זיך ניט... ס׳איז ניט דײַן זאַך! געדוכט האָט זיך אים, אַז אָט דעם שטױס האָט ער באַקומען ניט פֿון בורמאַנען, נאָר דװקא פֿון איר, פֿראַדאָטשקען, װאָס האָט אין דער זעלבער צײַט געפֿרעגט בײַ אלישען: - װאַרט, װאַרט, װי האָסטו געקאָנט אַרײַננעמען מיטן מלך פּיק? און נאָך דעם האָט ער צוגעזען, װי זי באַגלײט אַרױס בורמאַנען אין פֿאָדער-שטיבל, װי זי גיט אים דאָרטן אלישעס ראָק, כּדי ער זאָל זיך ניט צוקילן, און זאָגט אים אָן: - בורמאַן, איר זאָלט אָן אַ תּירוץ קומען מאָרגן אױף װאַרעמעס. איר הערט, װאָס מ׳רעדט צו אײַך, בורמאַן? אַרױסגײענדיק דעמאָלט צוזאַמען מיט בורמאַנען פֿון אלישעס שטוב, האָט פֿרױקע טאַקע אַ טראַכט געטאָן װעגן זיך און װעגן זײַן פּוסטער שטוב, װוּהין ער גײט איצט נעכטיקן, און האָט נאָך אַ װײַלע שװײַגן צו בורמאַנען אַ זאָג געטאָן: - נאַר אײנער, ביסט דאָך אַ גליקלעכער מענטש!... מײנסט אַלעמען גילט אַזױ אָפּ, װי דיר? אים האָט זיך געדוכט, אַז בורמאַן װײסט ניט, אַקעגן װאָס ער זאָגט עס. האָט ער צוגעגעבן: - װאָס הײסט? אלישע האַלט דאָך דיך אױס מיט אַ װײַב, מיט אַ שטוב און מיט אַ קיך אַפֿילו. נאָר דער ראַבינער בורמאַן האָט צו יענער צײַט שױן אָנגעהױבן שטאַרק פֿעט װערן, און האָט זיך געפֿױלט ענטפֿערן. ער האָט נאָר מערקזאַמער, װי תּמיד, אַ שמײכל געטאָן צו זיך אין דער נאָז און האָט זיך אַװעקגעדרײט שלאָפֿן צו זיך אַהײם. ו פֿרױקען האָט זיך טאַקע סוף-כּל-סוף אײַנגעגעבן, אַז די שטאָט זאָל נעמען בײַ אלישען אױף עולמות ניט מער, װי פֿינף הונדערט רובל. דאָס איז געװען אַ קונץ, װאָס נאָר פֿרױקע האָט אים געקאָנט באַװײַזן. ער איז דעריבער געװען אַזױ לעבעדיק און צופֿרידן און אַלע װײַלע געשפּרונגען פֿראַדאָטשקען אין פּנים אַרײַן. - װאָס זאָגט איר עפּעס, אַ?... אפֿשר האָט איר צו מיר אַ טענה? עס האָט זיך אָבער אַרױסגעװיזן, אַז די קצבֿים פֿון זײער זײַט פֿאָדערן אַ באַזונדערן לױן, דערפֿאַר װאָס זײ האָבן אַ חודש צײַט ניט געקױלעט, מ׳האָט זיך געמוזט מיט זײַ באַזונדער פֿאַרלאָזן און פֿאָלגן דעם נײַעם פּסק, װעלכן ס׳האָט אַרױסגעגעבן דער אָרטיקער טיפּש, דער רבֿ. לױט אָט דער נײַעם פּסק האָט אלישעס פֿוס ניט געטאָרט קומען אין בױנע אַרײַן, און רעכענען האָבן זיך די קצבֿים באַדאַרפֿט ניט מיט אים, נאָר מיט זײער אײגענעם נאמן, פֿאַר װעלכן דער רבֿ האָט זיך געערבֿט. אלישע איז שיער ניט אַרױסגעשפּרונגען פֿון דער הױט און האָט בײַ זיך אין דער הײם געריסן אױף זיך די האָר: - גװאַלד געשריגן: װאָס פֿאַר אַ שלום איז דאָס? ס׳איז דאָך מער ניט, װי שׂונאים אױף געלעכטער. דעמאָלט האָט פֿרױקע פֿון ס׳נײַ גענומען אַרבעטן אױף אַלע כּלים און האָט אױך דאָ באַװיזן װוּנדער; ער האָט דערװיזן אלישען, אַז ס׳גײט צו די ייִדישע ימים-טובֿים, און אַז פֿאַר דרײַ װאָכן צײַט קאָן ער אָפּפֿאַרדינען אין דער טאַקסע אַלץ, װאָס ער האָט דערלײגט צו איר אין משך פֿון גאַנצע אַנדערטהאַלבן חדשים. אלישע האָט געװוּסט, אַז פֿרױקע איז פֿאַרביסן און קלוג, ער איז אים אין האַרצן אַ שׂונא און מײנט נאָר צו באַקומען דעם הונדערטער פֿאַרן בוררות. - אָפּפֿאַרדינען, אָפּפֿאַרדינען... האָט ער זיך אים נאָכגעקרימט און האָט אים בײזער, װי תּמיד, דורכגענומען מיט זײַנע שלעכטע אױגן. פֿונדעסטװעגן האָט זיך אים פֿון אָט דעם חשבון פֿאַרדרײט דער קאָפּ; ער האָט געלאָזט די קצבֿים זיך רעכענען מיט זײער אײגענעם נאמן, און אַלײן האָט ער זיך אײַנגעעקשנט צו װאַרטן צװײ טאָג צײַט בײַ זיך אין קאַבינעט אױפֿן "שטשאָט" און האָט באַרעכנט ביז אין דער קאָפּיקע, װיפֿל ס׳קאָן אים בלײַבן נאָר אײן ערבֿ יום-כּיפּור פֿון כּפּרות. דער חשבון האָט געטראָגן נאָך מער, װי מ׳האָט געמײנט. און פֿרױקע האָט װידער געטאַנצט: - נו, װאָס האָב איך דיר געזאָגט? אָבער נאָך אין יענער זעלבער װאָך איז אַרױס אַ קלאַנג, אַז די שטאָט איז ניט צופֿרידן מיטן שלום, און אַז די קצבֿים װעלן װידער אַ מאָל אױפֿהערן קױלן; לײַטישע בעל-הבתּים, װאָס האָבן קײן מאָל ניט אָנגערירט קײן פֿליג אױף דער װאַנט, זײַנען רעדלעכװײַז געשטאַנען אין מאַרק, אַרום די קצבֿים, און האָבן זײ אױפֿגעקלערט די מוחות: - משוגעים! װעמען פֿון אײַך איז נוגע, װאָס די שטאָט האָט מיט אים משלים געװען? ער װאָלט דאָך אײַך סוף-כּל-סוף געמוזט געװען צוּװאַרפֿן די טאַקסע און אַנטלױפֿן. און ניט װײַט פֿון זײ איז אַרומגעגאַנגען דער אָרטיקער ברודיקער שיכּור, דער שדכן, װעמען די קרעמער האָבן אונטערגעקױפֿט פֿאַר אַ ביסל בראָנפֿן; ער האָט געװישט די נאָז מיט אַ גרױסן שטיק בובולע-פּאַפּיר, װעלכן ער האָט נאָך דעם באַהאַלטן צוריק אין טאַש, און האָט גערעדט אױף אלישעס מעזשביזשער װײַב, דער פּאַרשױן. - װער, דער אָפֿיציר, װאָס האָט מיט איר געלעבט? ער שיקט נאָך איצט אױך איר מוטער הונדערט רובל אַ חודש... ייִדן האָבן זיך געהאַלטן בײַ די זײַטן. - װער? האָבן זײ בײַ אים איבערגעפֿרעגט, װער, זאָגט ער, שיקט צו איר מוטער הונדערט רובל אַ חודש? און ער האָט זיך געמאַכט, גלײַך די קרעמערס פֿרעגן עס בתּמימות, און האָט געענטפֿערט מיט אַ שבֿועה: - דער דראַגון, װאָס האָט מיט איר געלעבט, װי איך בין אַ ייִד... אלישען האָט געזאָדן. פֿון אין דער פֿרי אָן האָט ער זיך געריסן אין מאַרק, כּדי צו פּלעטן דעם אַלטן שיכּור דעם קאָפּ; פֿרױקען איז אױסגעקומען אים אָפּצוהאַלטן פּשוט פֿאַר די הענט. - טיפּש אײנער! האָט ער געשריגן, זיץ אין שטוב, ס׳װעט איבערגײן; אַ שטאָט קאָן ניט זיצן יום-טובֿ-צײַט אָן פֿלײש. און אין אָװנט האָט אלישע דאָך געפּאַקט דעם ברודיקן שדכן אײנעם אַלײן אױפֿן לײדיק גרינעם שטאָט-פּלאַץ און האָט אים צעבלוטיקט. פֿראַדאָטשקע איז דעמאָלט ניט געװען אין דער הײם, זי איז אַװעקגעגאַנגען מיט בורמאַנען שפּאַצירן. אין מיטן שטאַרק פֿינצטערן און שטילן אָװנט האָבן זיך פּלוצעם דערהערט האַרצרײַסנדיקע קולות פֿון אַן אַלטיטשקען, װאָס װערט שרעקלעך געפּײַניקט, און האָבן זיך געװיקלט, װי שױדער, אַרום מענטשנס לײַבער. בחורים, װאָס האָבן קראַפֿט אין די הענט, זײַנען אַהין געלאָפֿן פֿון אַלע עקן שטאָט, איבערשרײַענדיק זיך, װי בלינדע אין דער פֿינצטער, און ניט דערקענענדיק אײנער דעם צװײטן. דעמאָלט איז אין דער לופֿט הענגען געבליבן אַ שרעק, װאָס פֿאַר אַן אומברחמנותדיק געשלעג; קינדער האָבן ערגעץ אױפֿגעהױבן אַ קלאָג, װי אױף אַ געהרגעטן, און אין דער זעלבער צײַט האָט די שײַן פֿון עמעצנס אַן עלעקטרישן לאַמטערנדל, זוכנדיק, אַ בלאָנזשע געטאָן איבער דער פֿינצטערער גאַס און האָט געפֿונען די פֿיס פֿון אײנעם אַ צו לעצט אַװעקגעפֿאַלענעם טאַטן. אָבער װען דער עולם איז צוגעקומען אַהין, צום לײדיק גרינעם פּלאַץ, האָט מען דאָרטן שױן געטראָפֿן קײנעם, אַחוצן אַלטן, װעלכער איז אײנער אַלײן געזעסן אױף דער ערד. אײַנגעהױקערט און דערשראָקן האָט ער געהאַלטן די האַנד אונטערגעשטעלט אונטער די טראָפּנס בלוט, װאָס זײַנען אים גערונען פֿון נאָז, און האָט אַרױסגעכליפּעט פֿון גרױס ציטערניש: - אױ, האָט ער מיך דערשלאָגן, אָט דער הולטײַ, אָט דער ממזר... אױ, האָט ער מיך צעבײַלט... - קינדער, האָט עמעץ אױסגעשריגן אױפֿן קול, ס׳זאָל אים ניט זײַן געשענקט! און אין דער זעלבער צײַט האָט זיך דערהערט אַ צװײענדיקער דונער, אַ קנאַל, און זיך גענומען קוליִען איבער דער לופֿט. - טראַך! טרערעראַך! דאָס האָט אלישע בײַ זיך אין סאָד אױסגעשאָסן צװײ מאָל פֿון זײַן רעװאָלװער. אײן מאָל פֿון הײמלעכקײט-װעגן, דאָס צװײטע מאָל, כּדי צו דערװײַזן דער שטאָט, אַז ער האָט פֿאַר איר קײן מורא ניט. דעם צעבלוטיקטן שדכן האָט מען נאָך דעם אַרומגעפֿירט פֿון אײן חשובֿן בעל-הבית צום צװײטן. - אָט, זאָלן ייִדן זען, װאָס דער רוצח האָט אים געטאָן. דער אַלטער אַלײן האָט געקרעכצט און געבראָכן פּיסקעס, כאָטש אים האָט שױן גאָרניט װײ געטאָן. אים האָט מען אײַנגערעדט, אַז ער קאָן דערפֿאַר נעמען בײַ אלישען געלט. און די קצבֿים זײַנען אים נאָכגעגאַנגען און האָבן געזאָגט, אַז מאָרגן װעלן זײ שױן װידער ניט אַרױסגײן קױלן. פֿרױקע איז געקומען צו לױפֿן צו אלישען אין שטוב. ער איז געװען מלא רציחה, װאָס דער הונדערטער פֿאַר זײַן בוררות האָט זיך אים פֿון האַנט אַרױסגעגליטשט, ער איז אַרומגעלאָפֿן איבערן עס-צימער, װי אַ װיכער. - װאָס-זשע דען? כ׳האָב ניט געװוּסט פֿריִער? אלישע װעט מאַכן אומגליקלעך זיך אַלײן, די גאַנצע שטאָט און אַלע מענטשן, װאָס רירן זיך צו אים צו... און פֿראַדאָטשקע, איבער װעמען דער גאַנצער אומגליק איז געשען, איז שױן געזעסן בײַ דער זײַט. איר פּנים איז נאָך געװען רױט פֿונעם שפּאַציר מיט בורמאַנען, און געפֿילט האָט זי זיך שלעכט... - איך װײס, װאָס? האָט זי עטלעכע מאָל איבערגעחזרט, אַז עפּעס אַן אַלטער שיכּור בעבעט דאָרטן, דאַרף ער זיך גײן מיט אים אױסשטעלן. דעמאָלט האָט זיך צו איר אלישע צום ערשטן מאָל פֿון נאָך דער חתונה מיט גרױס כּעס אױסגעדרײט. - בעבעט, האָט ער זיך איר נאָכגעקרימט און איר מיט דעם אױף עפּעס מרמז געװען, בע-בע-ט... און נאָך דעם האָט ער זיך אױסגעדרײט צו פֿרױקען, װאָס האָט פֿאַרלאָזט מיט גרױס רוגז די שטוב; ער האָט דערפֿילט צו אים די זעלבע שׂנאה, װאָס ער פֿילט צו דער גאַנצער שטאָט, און האָט אױף אים געשװינד אַ װאָרף געטאָן מיט קאָפּ: - זאָל ער גײן, נישקשה... קײנער האָט נאָך אים ניט געשיקט. ז פֿראַדאָטשקע האָט זיך געפֿילט באַלײדיקט אױף אלישען און האָט צװײ טעג ניט געװאָלט מיט אים רעדן. איטלעכס מאָל, װאָס ער איז צו איר צוגעגאַנגען און האָט זי געװאָלט אַ קוש טאָן, האָט זי אים פֿון זיך אָפּגעשטופּט ניט מיט די הענט, נאָר מיט די אַקסלען און האָט זיך אױסגעדרײט מיטן פּנים צו דער װאַנט. - זאָל ער פֿון מיר אַװעקגײן, האָט זי אים דערבײַ גערײצט מיט איר עכט װײַבעריש קול, איך קאָן אױף אים ניט קוקן. אלישען איז אַלע מאָל אױסגעקומען אָפּצוטרעטן פֿון איר מיט אַ לײַדענשאַפֿטלעך פֿאַרביסענער אונטערשטער ליפּ און מיט די הענט, טיף פֿאַררוקט אין די הױזן-טאַשן. "פּכע!" האָט ער אױף איר מיטן קאָפּ אַ װאַרף געטאָן, און אָט דער "פּכע" האָט געהאַט פֿאַרשײדענע טײַטשן, ער האָט געהײסן: - אַ גאַנצע אדונית בײַ זיך געװאָרן, איך זאָג דיר דאָס אמת!... און נאָך אַ זין האָט עס געהאַט: - נישקשה, ס׳װעט איבערגײן... זי װעט בעסער װערן. פֿראַדאָטשקע האָט זיך אָבער װײַטער געטאָן דאָס איריקע און איז אין אײנעם אַ פֿרימאָרגן אַװעקגעפֿאָרן מיט אַ בעל-עגלהשער פֿור צו איר מאַמען קײן מעזשביזש. דער בעל-עגלה איז געװען טאַקע אַ דאָרטיקער, אַ מעזשביזשער. פֿראַדאָטשקע האָט אים מיט זײַן פֿור דערזען דורכן פֿענצטער און איז אַרױסגעגאַנגען צו אים אין דרױסן. אַ פּנים, דער געדאַנק װעגן אַװעקפֿאָרן איז איר צופֿעליק אױפֿן זינען אַרױף. - הערט, זאַנװל, האָט זי בײַ אים געפֿרעגט, איר װעט מיך נעמען קײן מעזשביזש? און זאַנװל האָט צורעכט געמאַכט אױף די פֿערד די לאַבידרעקעס און האָט געענטפֿערט פּאַמעלעך מיט אַ שמײכל: - פֿאַר װאָס ניט? אַ מיאוס װײַבל װעל איך ברענגען קײן מעזשביזש? װען אלישע האָט זיך אומגעקערט פֿונעם נאָענטן דאָרף, װוּ ער האָט דערמאָנט אַ פּאָר גױיִם, זײ זאָלן קומען אױסלײזן זײערע װינטערדיקע פּעלצן, איז שױן פֿראַדאָטשקע געװען אַװעקגעפֿאָרן. זע?! האָט ער זיך אָפּגעשטעלט באַלד בײַם אַרײַנקומען אין זאַל אַרײַן און האָט באַקומען אַזאַ דערשטױנט פּנים, גלײַך ער װאָלט בשום אופֿן ניט גלײבן, אַז פֿראַדאָטשקע קאָן אים אַזאַ זאַך אָפּטאָן. אין שטוב איז דורכױס געװען מאָדנע שטיל און ניט אױפֿגעראַמט. די װײכע שטולן זײַנען געװען אָפּגערוקט פֿון זײערע שטענדיקע ערטער און האָבן געבענקט נאָך דער אַװעקגעפֿאָרענער, און דאָס דינסט-מײדל האָט זיך געפּאָרקעט אין קיך בײַם פֿאַרשפּעטיקטן אָנבײַסן און האָט עפּעס געפּרעגלט. דער גאַנצער פֿרימאָרגן איז בײַ איר אַװעק אױף אַרױסבאַגלײטן פֿראַדאָטשקען אַהײם. אלישע איז צום אַלעם ערשט אַרײַנגעקומען אין שלאָף-צימער. ער האָט זיך איבערגעצײַגט, אַז פֿראַדאָטשקע האָט איבערגעלאָזט אין די שראַנקען אַלע אירע זאַכן און האָט זיך באַרויִקט. - זי װעט בעסער װערן, נישקשה... דעם שאַלאָטן-שמשׂ װעל איך נאָך איר ניט שיקן. און נאָך דעם איז ער שױן אַ גאַנצן טאָג אַרומגעגאַנגען אײנער אַלײן בײַ זיך אין שטוב און האָט ניט געװוּסט װאָס אין שטאָט טוט זיך; פֿרױקע איז געװען ברוגז און האָט מער ניט געװאָלט גײן צו אים אין שטוב. אָקערשט פֿאַר נאַכט האָט ער דערהערט אַ קלונג פֿונעם פּאַראַד-גלעקל און האָט זיך געלאָזט אַהין לױפֿן, אים האָט זיך געדוכט, אַז פֿראַדאָטשקע האָט זיך אַהײם אומגעקערט. נאָר געװען איז דאָס ניט מער, װי דער ראַבינער בורמאַן, װאָס איז געקומען רופֿן פֿראַדאָטשקען שפּאַצירן. - ניטאָ, האָט אים אלישע קלוגערהײט אַ זאָג געטאָן און האָט דערבײַ פֿונאַנדערגענומען בײדע הענט, װי פֿליגלען, אַװעקגעפֿאָרן. - ניטאָ? האָט דער ראַבינער שמײכלענדיק איבערגעפֿרעגט און דערפֿילט האָט ער זיך אַזױ מאָדנע, גלײַך ער איז נאָך גאָר אַ קלײנטשיקער, ער איז איצט געקומען זיך שפּילן מיט פֿראַדאָטשקען, זײַן חבֿרטע, און אלישע, דער גרױסער, באַדױערט זײַן מזל: - ניטאָ, נאַרעלע אײנער... מוזט זיך נעבעך אומקערן אײנער אַלײן אַהײם. דער שעמעװדיקער שמײכל איז ניט אַראָפּ פֿון זײַן פּנים אַפֿילו נאָך דעם, װען ער איז אײנער אַלײן געגאַנגען צוריק צי זיך אַהײם, און אלישע האָט שױן הינטער אים געהאַט צוריק די טיר פֿאַרשלאָסן. זײַנע אַלע מאַנסבילשע באַציונגען צו איר, דער אַװעקגעפֿאָרענער, האָבן זיך אים געדוכט קינדערש און נאַריש, ניט פֿאַר אַזאַ ערנסטן מענטשן, װי ער, האָבן זײ געפּאַסט. פּלוצעם האָט ער זיך אָפּגעשטעלט און זיך אַרומגעקוקט. אַרום אים אױפֿן לײדיקן גרינעם פּלאַץ איז קײנער ניט געװען. ער האָט מיטן פֿריִערדיקן שמײכל צוגעשטעלט אַ פֿינגער זיך צום האַרצן און האָט צום ערשטן מאָל אין לעבן אָנגעהױבן רײדן צו זיך אַלײן. - בורמאַן!... האָט ער צו זיך געזאָגט, ביסט אַ נאַר, בורמאַן... װי איך בין אַ ייִד... אלישע, אַז ער האָט זיך יעדן אָװנט געלײגט שלאָפֿן, האָט ער פֿון גרױס עלנטקײט לאַנג ניט געקאָנט אײַנדרימלען און האָט בײַ זיך באַשלאָסן: - מאָרגן פֿאָרט ער נאָך פֿראַדאָטשקען... באַלד װי ער שטײט אױף, דינגט ער אַ פֿור און פֿאָרט נאָך איר אַװעק. נאָר בײַ נאַכט האָט ער ס׳רובֿ געהאַט שלעכטע חלומות װעגן געלט, װאָס ער דערלײגט, און אין דער פֿרי, בײַם אױפֿשטײן, איז ער שױן װידער געװען אױף איר אױפֿגעטראָגן און האָט זיך אָנגעטאָן מיט כּעס. - אָט װעט ער אַװעקװאַרפֿן אַלע געשעפֿטן און װעט לױפֿן נאָך איר!... ער האָט מער ניט װאָס צו טאָן! און אַזױ האָט זיך עס געצױגן אַ גאַנצע װאָך, ביז אין שטאָט האָט זיך קעגן אים דער נײַער טומל פֿאַרשטאַרקט, און ער האָט דערפֿילט, אַז ער גײט אונטער מיט זײַן גאַנץ פֿאַרמעגן און לעבן; װעגן פֿראַדאָטשקעס רוגז האָט ער שױן אַפֿילו קײן צײַט ניט געהאַט צו קלערן. אינעם נײַעם טומל זײַנען װידער אַ מאָל שולדיק געװען די קרעמערס, מיטן אַלטן שיכּור, װעמען ער האָט צעבלוטיקט, זײ האָבן געבראַכט דערצו, אַז די שטאָט האָט שבת צו נאַכט אָפּגעהאַלטן אַ גרױסע אַסיפֿה ערגעץ אין אײנער פֿון אירע קלױזן און האָט באַשלאָסן: - אױב אַ גאַנצע שטאָט װיל ניט אלישען פֿאַר אַ בעל-טאַקסע, קאָן זי קײנער דערצו ניט נײטן. צו דעם באַשלוס זײַנען באַלד צוגעשטאַנען אַלע אָרטיקע יד-אַחתדיקע קצבֿים; זײ האָבן צעהרגעט צװײ קצבֿים שותּפֿיש, װאָס זײַנען פּלוצעם איבערגעגאַנגען אױף אלישעס צד, און האָבן מיט אַ מאָל אױפֿגעהערט צו קױלן. דער נאמן, פֿאַר װעמען דער רבֿ האָט זיך געערבֿט, האָט שױן מער ניט געבראַכט צו אלישען אין שטוב קײן פֿולע טאַשן מיט זילבערנע רובלען און מיט מינץ, פֿון װעלכע ס׳פֿלעגט שמעקן מיט רױען חלבֿ און מיט יאַטקע פֿלײש. ער האָט זיך לײדיקערהײט אַרומגעדרײט אין מאַרק און פֿון לאַנגװײַליקײט געקנאַקט יאָדערן. און די קרעמערס זײַנען שױן געװען בײַ זיך שטאַרקער און פֿרײלעכער. זײ האָבן אין מאַרק אָפּגערעדט די גױיִם, װאָס טראָגן משכּנות צו אלישען אין "סודנע קאַסע", און האָבן זיך מיט מער זיכערהײט געטרײסט: - האָט קײן יסורים ניט... ער װעט בלײַבן אַ קבצן. אין אַ פּאָר טעג אַרום האָבן די קצבֿים אָפּגעהאַלטן בסוד אַ באַזונדערע אַסיפֿה און האָבן באַשלאָסן געבן אלישען פּעטש. זײ האָבן געהאַט פֿולע מײַלער מיט שװער באַװעגלעכער צונג און האָבן געשריגן אַלע צוזאַמען: - די קישקעס װעט מען אים אַרױסלאָזן! - ער איז דאָ אַ פֿרעמדער... בײַ נאַכט זײַנען מיט אַ מאָל בײַ אַלע אָרטיקע שוחטים אױסגעשלאָגן געװאָרן די פֿענצטער, כּדי זײ זאָלן אױפֿהערן קױלן הינער מיט גענדז, און אין שטאָט איז געװאָרן גרעסער דער טומל. מ׳האָט ניט געװוּסט, װעמענס אַרבעט דאָס איז: די קצבֿים האָבן אומישנע אױסגעשלאָגן די פֿענצטער בײַ אײנעם אַ זײעריקן, כּדי דער חשד זאָל פֿאַלן אױף עמעצן אַנדערש. און אַלײן זײַנען זײ, װי אַלע פֿרימאָרגן, געשטאַנען אַלע אין אײנעם אין מאַרק און האָבן כּלומרשט לצנות געמאַכט פֿון זיך אַלײן און פֿונעם נצחון, װאָס זײ פֿירן. - װאַרט, אלישע האָט ניט קײן קינדער, װאָס װילן עסן. - נאַר אײנער, בײַ אים קאָכט מען אום שבת, גאָט אין האַרצן האָט ער ניט. ס׳האָט זיך צוגערוקט אַ נײַער מיטליאָריקער קצבֿ, מיט אַ נאַריש לאַנגער באָרד און מיט ברודיק קאַליִע אױגן, און האָט צוגעגעבן: - פֿון די צען טױזנטער, װאָס ער האָט פֿון זײַן געפּגרטן זײדן אָפּגעשונדן האָט ער דערװײַל צעטרענצלט ניט מער, װי פֿינף, װי איך בין אַ ייִד. האָט מען אים אָנגערוקט דאָס היטל איבער די אױערן און אים גענומען רײצן. - יצחק װאַראַטוטע, משוגענער גולם דו!... גײ שלאָג אױס אלישען די פֿענצטער. יצחק װאַראַטוטע איז געװען אַזױ טעמפּ, אַזױ קרעפֿטיק און שװער באַװעגלעך. אױף דער קצבֿישער אַסיפֿה האָט ער דער ערשטער זיך אַרױסגעזאָגט פֿאַר פּעטש, ער האָט אָבער אױך געװוּסט, אַז מ׳דאַרף עס האַלטן בסוד, און אַז בײַ טאָג איז דערױף קײן צײַט ניט. אײַנגעהױקערטערהײט האָט ער אָפּגעשטופּט פֿון זיך די הײמישע גוטע ברידער, געשמײכלט נאַריש, װי אַן אידיִאָט, און האָט גערעדט מיט אַ קול פֿון אַ פֿאַרגרעבטן בעל-עגלה : - גײ אַלײן!... װער פֿאַרברענט! בײַ טאָג האָט חבֿרה קצבֿים דערזען בורמאַנען מיט פֿרױקען אין עק מאַרק אַדורכגײן און געמאַכט אױף זײ אַ "טיוהאַ", װי אױף האָזן. - ס׳איז אײן קאָמפּאַניִע מיט אלישען, נאַר אײנער. - געענדיקט די קלאַסן. - װאָס פֿרעגסטו? מ׳רײכערט אין אײנעם די שבתדיקע פּאַפּיראָסן. מען האָט באַמערקט אלישעס דינסט-מײדל, װאָס קערט זיך אום פֿון דער רוסישע קלײט, און איר גענומען נאָכשרײַען אױפֿן קול: - װאַרט, ס׳װעט אים אָקערשט די נשמה אַרױס. מלך גױס אײניקל!... ער מײנט, מ׳װײס ניט, אַז ער גײט אַרום מיט אַ רעװאָלװער אין קעשענע? דעמאָלט איז אלישע פּלוצעם אַרױסגעשפּרונגען פֿון שמאָלן געסל, װאָס צװישן דער פּאָסט און גױיִשן הקדש. דער סטראַזשניק, װאָס האָט אים באַגלײט, איז געבליבן שטײן װאַרטן, און ער איז גלײַך צו צום בינטל קצבֿים און האָט גענומען אָנטרעטן אױף יצחק װאַראַטוטע. - נו, האָב איך מורא פֿאַר דיר?! האָט ער צו אים געשריגן, נו װעסטו מיך גײן מסרן? אים איז שױן אַזױ אױך געװען גענוג אָנגעזאַלצן אױפֿן האַרצן. פֿון גאַנץ פֿרי אָן איז ער געשטאַנען מיטן סטראַזשניק בײַ דער בױנע אַרױס דער שטאָט און האָט געװאַרט, אפֿשר װעט פֿאָרט עמעצער קומען קױלן. און איצט איז ער ענדלעך מיט גרױס האַרצװײטיק אַרױס אַהער צו די קצבֿים, ס׳האָט געהאַלטן אױף אַ האָר װײַט פֿון פּעטש. ח יאַן דער סטרוזש, װאָס בײַ אלישעס שטוב, איז געװען צעקריגט מיטן דינסט-מײדל, דער קעכין. די סיבה פֿון דער קריג איז געװען אַ פֿולער קיך-צעבער, װאָס יאַן האָט צוריק מיט אַ פּאָר טעג זיך אָפּגעזאָגט אַרױסצוטראָגן. דאָס דינסט-מײדל האָט פֿון גרױס אױפֿגערעגטקײט אױפֿגעהערט אָפּצוהיטן פֿון זײַנעט װעגן די געקאָכטע און פֿעטע יױכציבלקעס און האָט מער ניט געװאָלט זײַן פּנים אָנקוקן. - װי לאַנג קרענקט ער, האָט זי געזאָגט, בשעת ער האָט פֿון דרױסן די צוגעשלאָסענע קיך-טיר אַ שלעפּ געטאָן, ער װעט שױן בײַ מיר ליגן אַ גאַנצע נאַכט אין דרױסן, װי אַ הונט. יאַנען איז געװען לאַנגװײַליק, ער האָט געדאָרשט נאָך אַ לעבעדיקע װאָרט. אַ גאַנצע שטאָק-פֿינצטערע נאַכט האָט זײַן פֿײַפֿל בענקענדיק געבױערט די שטילע לופֿט, װאָס אין פֿאַרשײדענע װײַטע סאָדװינקלען. מיטן טאָגליכט האָט ער זיך געשטעלט רײדן מיט אַ גוי, װאָס האָט אין אַ פֿאַרבלוטיקטן פּאַפּיר געטראָגן פֿון מאַרק דרײַ פֿונט פֿלײש, און נאָך דעם האָט ער זיך שױן מער ניט אײַנגעהאַלטן און האָט אָנגעקלאַפּט אין פֿענצטער פֿון אלישעס שלאָף-צימער: - באַרין!... אַ, באַרין... אין שטאָט פֿאַרקױפֿט מען פֿלײש, באַרין!... אלישע האָט זיך אױפֿגעכאַפּט מיט שרעק, גלײַך אױף אָט דעם נײַעם אומגליק װאָלט ער װאַרטן נאָך פֿון נעכטן און אַ גאַנצע נאַכט אין חלום. - אַהאַ! די קצבֿים... באַלד איז ער אין אונטערשטע װעש אַראָפּ פֿון בעט און געשװינד פֿונאַנדערגעעפֿנט דאָס פֿענצטער: - װער האָט געטראָגן?... זײַן האָריקע צעכראַסטעטע ברוסט האָט זיך אין שרעק געװיגט די גאַנצע צײַט, װאָס יאַן האָט איבערדערצײלט; ער האָט ניט געפֿילט די פֿײַכטע, האַלב-פֿראָסטיקע נאַכט-קעלט, געעטעמט קורץ און שװער און האָט פֿאַרשטאַנען נאָר אײן זאַך: - בשׂר-חוץ... איצט נאָכן צעשטערטן שלאָף האָט עס געװירקט מאָדנע שאַרף און קרענקלעך. די גאַנצע שטאָט, די קצבֿים, קרעמערס און חשובֿע בעל-הבתּים האָט ער געפֿילט, װי אײן מעכטיק אַכזריותדיק געשטאַלט, ס׳איז אױסגעגאָסן פֿון אײן שטיק, ס׳איז שװער, װי אײַזן, און ס׳דריקט שטומערהײט אים, דעם פֿונעם שלאָף אױפֿגעריסענעם. צעשראָקן און גיך, גיך האָט ער אױף זיך געשלעפּט דאָס אָנטאָן, און אין אַ װײַלע אַרום האָט ער זיך שױן געיאָגט צװישן די שלאָפֿנדיקע, האַלבטונקעלע, הינטערגעסלעך, װאָס נידעריקער פֿון מאַרק. - כאַפּן... ער מוז כאַפּן! ער האָט זיך געװאָרפֿן פֿון אונטער אײן געשלאָסענער שטוב צו דער צװײטער, גלײַך ניט אָט די שטוב דאַרף ער, נאָר אָט יענע... יענע, װאָס אַ פֿלעק פֿון אַן אױסגעגאָסענעם עמער װאַסער שװאַרצט זיך פֿון נעכטן אָװנט אָן לעבן איר געשלאָסענער הינטערטיר און טוקט זיך, װי דאָס גאַנצע געסל, אין פֿײַכטן גאַנץ פֿריִענדיקן אַדעל [נעפּל?] און אין קילן מאָרגן-שלאָף. פֿון מאַרק האָט זיך נאָך אַלץ געהערט דער אומענדלעכער סקריפּ פֿון די שװער אָנגעלאָדענע װעגענער; דאָרטן אַרום האָט זיך קױם גערוקט די װיאָרסטנדיק לאַנגע שורה פֿורן, װאָס שטעלן צו בוריקעס צו דער װײַטלעכער טאָרהאָװיצער צוקער-פֿאַבריק. נאָר אָט האָט אַ ציטער געטאָן אױף פֿײַכט קילער ערד אײנער פֿון די לאַנגע נאַכט-שאָטנס, און זיך גענומען רוקן, רוקן; דאָס האָט די זון אָנגעצונדן דעם גאָלדענעם קלױסטער-שפּיץ, נאָך אײדער זי אַלײן האָט זיך באַװיזן. און פּלוצעם, אַ יאָג זיך, װי אַ װיכער, אין אַ זײַט צו אַ סקריפּ פֿון אַ הינטער-טיר און צו אַ פֿאַרשלאָפֿן דינסט-מײדל, װאָס האָט זיך פֿון דאָרטן אַרױסגערוקט מיט אַ פֿאַרבונדענעם קאָפּ און מיט אַ קאָשעק אין האַנט. נאָך אײן רגע פֿון פֿאַרכאַפּטן אָטעם, און ער האָט געפּאַקט. - אַהאַ!... פֿלײש!... װאָס פֿאַר פֿלײש? פֿון װאַנען טראָגסטו פֿלײש?! מיט פֿינף מינוט שפּעטער איז ער שױן מיט אָט דעם אױסגעריסענעם קאָשעק פֿלײש געװען בײַם רבֿ אין שטוב און האָט דאָרטן האַסטיק געקלאַפּט אין טיש: - אַן ערלעכער ייִד הײסט דאָס? אין דער גאַנצער שטאָט עסט מען בשׂר-חוץ, און איר װײסט עס און שװײַגט?... דער רבֿ איז נאָר װאָס געװען אױפֿגעשטאַנען פֿון שלאָף, ער האָט געהאַלטן פּונקט בײַ "אלהי נשמה שנתתּ בי טהורה", און האָט ניט געװוּסט פֿון עפּעס צו זאָגן. ער האָט געקװעטשט מיט די אַקסלען: - כ׳װײס, װאָס ער װיל פֿון מיר, אָט דער אָ... ער װעט מיך לערנען זײַן אַן ערלעכער ייִד!... אלישע איז פֿון דאָרטן אַװעק צום סטאַנאָװאָיִ און האָט טעלעגראַפֿירט צום איספּראַװניק נאָך הילף. אין אָנדערטהאַלבן שעה אַרום האָט ער זיך שױן אין אײנעם מיט פֿיר סטראַזשניקעס געיאָגט פֿון אײן קצבֿישער שטוב צו דער צװײטער, געזוכט אומעטום, אױף די בױדעמער, אין די קעלערס, און האָט אין ערגעץ גאָרנישט געפֿונען. און נאָך דעם האָט ער זיך לאַנג געװאַלגערט בײַ זיך אין פֿינצטערן שלאָף-צימער און האָט פֿון גרױס האַרצװײטיק ניט געקאָנט אײַנשלאָפֿן. און נאָך דעם איז ער װידער אָן אַ היטל און אָן אַ קראַגן געשטאַנען אין פֿענצטער פֿון זײַן שטוב און האָט געזען: איבער דער שטאָט שטײט װי שטענדיק די עלף-אַזײגערדיקע זון, און פֿון אַלע קױמענס גײט רױך. אין יעדן טעפּל קאָכט זיך בשׂר-חוץ, זײַן פֿלײש קאָכט זיך דאָרטן, און ער װײס עס, ער געדענקט, אַז ער װערט איבער דעם פֿון טאָג צו טאָג מער קבצן, נאָר סײַ װי סײַ איז שױן אַלץ פֿאַרפֿאַלן, און ער קאָן דערצו מיט גאָרנישט ניט העלפֿן. און אין אַ פּאָר טעג אַרום איז דאָך אָנגעקומען אַ פּאַפּיר פֿון איספּראַװניק, מ׳זאָל אַרעסטירן דאָס פֿלײש, װאָס די קצבֿים װעלן אַרײַנפֿירן פֿון דער פֿרעמד. אלישע האָט עס געהאַלטן בסוד; ער האָט אָפּגעלײגט דעם אַרעסט אױף דער נאַכט, װאָס פֿאַר ערבֿ-ראש-השנה, און אַלײן האָט ער זיך שױן װידער אַרומגעדרײט בײַ זיך אין שטוב מיט קריצנדיקע צײן און מיט גרױס שטאַרקײט קעגן דער שטאָט. - היצליעס! אַ רוח׳ן זײערע בײנער... זײ װעלן אָקערשט געװױר װערן, מיט װעמען זײ האָבן צו טאָן. דערצו איז נאָך דאָס װעטער קאַליִע געװאָרן. די שטאָט האָט גענומען זינקען אין װיסטן האַרבסט חשכות און אין דריבנעם רעגן, װאָס װערט געשמיסן צי פֿונעם װינט צי פֿון פּחד, װאָס פֿאַר די נאָענטע ימים-טובֿים. און די קצבֿים האָבן געהאַט איבערצוקומען גרױסע שװעריקײטן בײַם צושטעלן דאָס פֿלײש פֿון דער פֿרעמד. - ס׳קומט אָן מיט די גרינע װערעם, האָבן זײ זיך בסוד פֿאַר די קרעמערס געקלאָגט, די גױיִם װילן ניט פֿאָרן, כאָטש גיב זײ אַ קרענק. און יאַן דער סטרוזש, װעמען אלישע האָט שטילערהײט אַװעקגעשיקט אַרומבלאָנקען אינעם נאָענטן דאָרף, האָט זיך סוף-כּל-סוף אײן מאָל פֿאַר נאַכט אומגעקערט און האָט געבראַכט די נױטיקע ידיעה: - די קצבֿים האָבן באַשטעלט סידאָר דעם קלײנעם און פּעטראָ פֿון דער מלינע. בײדע װעלן אַרױספֿאָרן מיט זײערע פֿורן תּחילת נאַכט און ערבֿ-ראש-השנה פֿאַר טאָג װעלן זײ שױן זײַן צוריק אין שטאָט. דער רעגן איז סוף-כּל-סוף הענגען געבליבן אין דער לופֿט, ער האָט איבערגעלאָזט נאָך זיך אַ פֿײַכטן און װאַרעמען דאַמף, װאָס האָט אַרױסגעזעצט דורכױס, װי פֿון אונטער װאַרעמע דורכגענעצטע הױפֿנס מיסט. אין דער נאַכט, װאָס פֿאַר ערבֿ-ראש-השנה, איז שױן אָט דער דאַמף געװען איבערגעגאַנגען אין אַ געדיכטן ברױנעם נעפּל. ער האָט די שטאָט געמעקט און געשלונגען פֿון אַלע זײַטן. און אַז אַ גוי פֿון דאָרף איז צו איר געגאַנגען אײַנקױפֿן, האָט ער די ערשטע הײַזער ניט דערקענט, אַזױ מאָדנע נײַ און פֿרעמד האָבן זײ אים אױסגעזען. ס׳האָט זיך געדוכט: די שטאָט איז אָפּגערוקט געװאָרן אפֿשר אױף אַ גאַנצע װיאָרסט פֿונעם אָרט, װוּ זי איז פֿריִער געשטאַנען. אין שטאָט האָט מען זיך געלײגט שלאָפֿן פֿרי, כּדי אױפֿצושטײן פֿאַר טאָג צו די סליחות פֿון זכור-ברית, און נאָר קעגן איבער דעם גרױסן לײדיקן פּלאַץ, מיטן נעפּל, װאָס הױערט איבער אים, האָט זיך צו שפּעט און צו שװער געלױכטן אין אַ פֿענצטער בײַ אלישען אין שטוב. דאָרטן איז שױן אַלץ געװען אױסגערעכנט און צוגעגרײט צו דער פֿאַרטאָגיקער אַרבעט. פֿיר באַװאָפֿנטע סטראַזשניקעס זײַנען געװען פֿאַרזעצט לעבן די פֿיר פֿאַרשײדענע װעגן, װאָס פֿירן אַרײַן אין שטאָט, און אין שטוב זײַנען געבליבן װאַרטן אלישע, דער אוראַדניק און יאַן דער סטרוזש, װאָס האָט אַ גאַנצן פֿאַרנאַכט נאָך אַ מאָל אַרומגעבלאָנדזשעט אין נאָענטן דאָרף און האָט איצט געכאַפּט אַ געשמאַקן דרימל ערגעץ װוּ אין פֿינצטערן קאָרידאָר, לעבן דער קיך. אין היפּשן עס-צימער איז די פּאָדלאָגע געװען שטאַרק בלאָטיק און אומרײן, און געלױכטן האָט דאָרטן ניט מער, װי דאָס אַרײַנגעדרײטע קיך-לעמפּל, כּדי די שײַן זאָל קײנעם ניט װאַרפֿן אין די אױגן. אױסגעצױגן אױף די צונױפֿגעשטעלטע בענקלעך, האָט דאָרטן געשמאַק געשנאָרכעט דער פֿולבײַכיקער און שטאַרק קורצער אוראַדניק, ניט געדענקט, װיפֿל ביסלעך בראָנפֿן ער האָט אין זיך אַרײַנגעגאָסן, און געבלאָזן פֿון שלאָף די באַקן מיט די ליפּן. אלישע איז געװען אָנגעטאָן אין פּאַלטאָ. אין אַ װאַרטנדיקער פּאָזע איז ער געזעסן אַקעגן אױף דער קאַנאַפּע, װי מ׳זיצט בײַ נאַכט אין דריט-קלאַסיקן װאַגאָן, און האָט פֿאַרטראַכט געקוקט אױפֿן אוראַדניקס ברײטע גרינע הױזן און אױף זײַנע ניט אָפּגערײניקטע בלאָטיקע שטיװל. פֿריִער אַ ביסל, װען ער איז אַרױסגעגאַנגען אױפֿן גאַניק און זיך גענומען אײַנקוקן אינעם באַנאַכטיקן שװערן נעפּל, איז אים אַרײַן אין געדאַנק, אַז בײַם איצטיקן באַגעגעניש מיט די קצבֿים קען טרעפֿן אַן אומגליק. און אין דער זעלבער רגע איז אים אַרײַן צװישן קראַגן און האַלדז אײנע פֿון די טראָפּנס, װאָס האָבן געטריפֿט פֿון דאַך, און איבערן גאַנצן לײַב איז אים אַדורכגעלאָפֿן אַ געשװינדער און קאַלטער שױדער. אַז ער האָט זיך אומגעקערט צוריק אין עס-צימער צו דער קאַנאַפּע, איז באַלד אָט דער געדאַנק פֿאַרשװוּנדן, און דער פֿאַרגאַנגענער טאָג מיט דער איצטיקער נאַכט האָבן זיך געדוכט אַזױ װײַט און פֿרעמד, גלײַך זײ װאָלטן פֿאָרגעקומען ניט איצט, נאָר טיף-טיף אין די קינדער-יאָרן. פֿון גרױס גלײַכגילטיקײט צו אַלעם אַרום און צום אומגליק, װאָס קאָן געשען, האָט ער זיך אָפּגעגעבן דעם נאָגנדיקן דרימל און האָט באַלד פֿאַרלױרן דעם קאָפּ אױף דער ברוסט. אים האָט זיך שױן אַפֿילו אָנגעהױבן באָמבלען, װי אַזױ דער זײדע זײַנער, מלך גוי, זיצט אין דרױסן אױף די טרעפּלעך פֿון גאַניק און חקירהט מיט אַ באַקאַנטן גוי אַ בעל-גוף װעגן אים זײַן אײניקל אלישע, און װעגן אַלע אַנדערע הײַנטיקע יונגעלײַט, װאָס װײסן ניט, װי אַזױ אָפּצוהיטן אַ קאָפּיקע. - "טאַק-טאָ, טאַק-טאָ", זאָגט דער אַלטער און לאָזט אױף זײַן שטײגער גאָרניט נידעריק אַראָפּ דעם קאָפּ. נאָר פּלוצעם איז אַקעגן מיט גרױס רעש לעבעדיק געװאָרן אײנע אַ שװאַרצע שױב, און אין אים האָט װידער, װי בײַ טאָג, גענומען זידן דאָס בלוט. ער האָט קױם אױסגעהערט, װי דער אַרײַנגעקומענער סטראַזשניק דערצײלט, אַז אײן פֿור פֿלײש האָט ער געכאַפּט, און אַז די צװײטע איז אים, װי אונטער דער נאָז, פֿאַרשװוּנדן. - אומגליקלעך, האָט ער זיך צעשריגן אױפֿן אוראַדניק, די היגע פּאָליצײ מאַכט מיך אומגליקלעך! און ניט הערנדיק מער, װאָס דער פֿאַרשלאָפֿענער אוראַדניק שטאַמלט, איז ער געשװינד אַרױס אין דרױסן. אין יענער זעלבער נאַכט האָבן די קצבֿים געפּאַקט אלישען אײנעם אַלײן אונטערן שטאָט און האָבן אים אָפּגעשלאָגן די לונגען. געשען איז דאָס אינעם בלאָטיקן, מיט מאָך פֿאַרװאַקסענעם טאָל, צװישן בעראָזעװן װעלדל און פֿאַרלאָזטע טאָרהאָװיצער בריקל. דאָס איז געװען פּונקט אין יענער רגע, װען אלישע האָט זיך דאָרטן, אין דער פֿינצטער, אָנגעשלאָגן אױף דער צװײטער אױסבאַהאַלטענער פֿור פֿלײש און האָט זיך געװאָלט לאָזן לױפֿן צוריק נאָכן אוראַדניק און נאָך די סטראַזשניקעס. דעם ערשטן פּאַטש האָט אים געגעבן אײנער אַ רױט-באַקיקער קצבֿישער בחור, װאָס זײַן פֿאָטער האָט מען אין שטאָט גערופֿן "דער ליטװאַק". - נאַ! האָט דערבײַ דער בחור אַ געשרײ געטאָן פֿון צװישן שטײַף צונױפֿגעדריקטע צײן, קריך ניט אַהין, װוּ מ׳דאַרף דיך נישט. אלישען האָט זיך באַלד פֿון אָט דעם פּאַטש געלאָזט דאָס בלוט פֿונעם אױער און פֿון די צײן; די באַק האָט אים אַ שטאַרקן שמאַרץ געטאָן. נאָר דער פֿאַרשטאַנד איז בײַ אים געבליבן װי פֿריִער, מאָדנע רויִק און לױטער. זײַנע אױגן האָבן פֿון זיך אַלײן געמאַכט אַ באַװעגונג לינקס, כּדי צו זען, װער ס׳האָט אים אָט דעם פּאַטש געגעבן. נאָר פּונקט אין יענער רגע האָט זיך דער זעלבער פּאַטש איבערגעחזרט פֿון דער רעכטער זײַט, גלײַך ער, דער פּאַטש, װאָלט שױן זײַן אַ זעלבשטענדיקער, אַ לעבעדיקער פֿאַר זיך. עמעצער האָט אים פֿון הינטן געגעבן אַ שטאַרקן קלאַפּ אין די פֿיס, גאָר נאָענט צו די טריט, האָט ער מיט אַ מאָל אַ פֿאַל געטאָן אױף דער ערד, און אױפֿן זינען זײַנען אים געשװינד אַרױפֿגעקומען פֿראַדאָטשקע, דער ראַבינער, פֿרױקע טשערקיס און אַלע אַנדערע, װאָס װאָלטן אים איצט געקאָנט העלפֿן און זײַנען דאָ ניטאָ. די פֿאַרגאָסענע אױגן האָבן זיך אים אָנגעהױבן אַראָפּלאָזן, נאָר אײדער זײ האָבן זיך אין גאַנצן פֿאַרמאַכט, האָט נאָך פֿאַר זײ אַ בלאָנדזשע געטאָן אַ לאַנגע נאַרישע באָרד, מיט אַ פּאָר ברודיק קאַליִע אױגן און אַ קרעפֿטיקער פֿוס אין אַ שטיװל האָט מיט גרױס כּעס זיך פֿאַרװאַרפֿן אױף צוריק, און אימיצער האָט אַ זאָג געטאָן: - יצחק װאַראַטוטע, גיב אים טרוקענע... און מיט שׂכל, פֿערד אײנער! און דער פֿוס, װאָס אין שטיװל, האָט באַלד אַ קנאַק געטאָן צו אים אין דער זײַט און האָט אים מיט אַ מאָל איבערגעקערט מיטן פּנים אַראָפּ. דענסטמאָל האָט זיך עמעצער אַראָפּגעבױגן איבער אים און גענומען רײדן, װי איבער אַ מת, בײַ װעלכן מ׳בעט מחילה: - און דעם שדכן האָסטו געמעגט שלאָגן?... אַ בראַנד אין דײַנע בײנער. און דער שטיװל האָט שױן געהאַקט דעם קאָפּ, אונטערן האַרצן און אין בײדע זײַטן, איבער זײַן קערפּער איז מען װי איבערגעפֿאָרן מיט די רעדער און מיט דער גאַנצער שװערקײט פֿון דער פֿאַרלאָזטער פֿור פֿלײש, און נאָך דעם האָט מען אים איבערגעלאָזט ליגן אײנעם אַלײן און מ׳איז אַנטלאָפֿן פֿאַרן פֿײַפֿערײַ פֿון די אָנלױפֿנדיקע סטראַזשניקעס. װען מ׳האָט אים מיט דער ערשטער בלאַסקײט פֿון נעפּל געבראַכט צו טראָגן אַהײם, איז ער נאָך אַלץ געלעגן אין חלשות. לעבן אים אין שטוב האָט זיך קײנער ניט געפֿונען, אַחוצן דינסט-מײדל און אַחוצן אוראַדניק, װאָס האָט אים געמינטערט מיט פֿאַרשײדענע פֿראַגן, זיך אַלע מאָל פֿון ס׳נײַ אָנגעהױבן איבער אים און קײן ענטפֿער ניט געקראָגן. און אַזױ האָט זיך געצױגן לאַנג, לאַנג, ביז אַרום נײַן אַ זײגער אין דער פֿרי. דעמאָלט האָט די זון געפֿינקלט אונטער אַ פֿאַרבלענדעניש פֿון אָנגעװאַרעמטן נעפּל און אױסגעזען קרענקלעך און חרובֿ, און פֿאַר דער שטוב זײַנען געשטאַנען אַ גאַנצע מענגע צוזאַמענגעלאָפֿענע װײַבער און קינדער און האָבן געװאַרט אױפֿן זעמסקי דאָקטער, װאָס האָט זיך שױן אַ האַלבע שעה צײַט געפֿונען אינעװײניק, אױסגעהערט אלישעס האַרץ און אים פֿאַרנײט די לעכער אױפֿן קאָפּ און אױפֿן נאַקן. דער ייִדישער פֿעלדשער איז פֿון דאָרטן אַרױסגעגאַנגען צום ערשטן. ער האָט גלײַכגילטיק אױסגעשפּיגן און האָט זיך געלאָזט אױספֿרעגן. האָבן שױן אין אַ װײַלע אַרום אַלע געװוּסט, אַז אלישע האַלט שלעכט, און אַז דער דאָקטער האָט דאָרטן געזאָגט: - די קלעפּ, װאָס ער האָט געכאַפּט אין קאָפּ איז אַ קלײניקײט; דער עיקר איז דער שטילער הוסט זײַנער. מיט אַזאַ הוסט, זאָגט דער דאָקטער, קאָן מען מער װי אַ װאָך ניט לעבן. אײנע אַ ייִדענע איז באַלד געפֿאַלן אױף אַ שׂכל און האָט אָפּגעשטעלט דעם בעל-עגלה, װאָס האָט זיך אַרומגעדרײט לײדיקערהײט אױפֿן פּלאַץ, און האָט געזוכט פּאַרשױנען אין נאָענטן שטעטל טאַרהאָװיצע. - טיפּש אײנער, האָט זי אים געזאָגט, דו פֿלי בעסער אַװעק נאָך אלישעס װײַב קײן מעזשביזש. מ׳װעט דאָך דיר דאָרטן באַצאָלן צװײ מאָל שׂכירות. דער בעל-עגלה האָט זיך לאַנג געקװענקלט, געקוקט בעל-הבתּים אין די אױגן און האָט ענדלעך געשמאַק אַװעקגעשמיסן מיטן מעזשביזשער װעג; אים האָט מען אױסגערעכנט, אַז אױב ער װעט צושמײַסן די פֿערד, קאָן ער הײַנט, אום ערבֿ-ראש-השנה, פֿאַרדינען אַ גאַנצע פֿינפֿערל און צוריקקומענדיק נאָך פֿאַרכאַפּן אַ "שטיקל באָד". נאָר פֿאַר זון-זעצן האָט ער זיך אומגעקערט אײנער אַלײן אױף זײַן מידער פֿור. ער האָט ניט געװוּסט, צו װעמען ער זאָל האָבן אַ טענה, זיך געאײַלט צו פֿאַרכאַפּן אױף יום-טובֿ הײ און האָבער פֿאַר די פֿערד און האָט מיט גרױס חרטה דערצײלט, װאָס מיט אים איז אין מעזשביזש געשען: - פֿריִער שמײכלט זי אַזױ צו מיר, די װײַב זײַנע, און זאָגט: "װאַרט, זאָגט זי, איך װעל פֿאָרן". און נאָך דעם גײט צו מיר אַרױס די מאַמע אירע, אָט די קליפּה, אַ רוח אין אירע בײנער! און מאַכט צו מיר: פֿאָרט געזונטערהײט, מאַכט זי צו מיר, פֿראַדאָטשקע װעט ניט פֿאָרן. זאָגט אים דאָרטן, אלישען, אַז ס׳איז אַ ליגן, ער איז ניט שלאַף; פֿראַדאָטשקע װעט ניט קומען, סײַדן ער װעט זי איבערבעטן. ט אין דער נאַכט, װאָס נאָך ראש-השנה, האָט דער ראַבינער בורמאַן געפּאַקט זײַנע זאַכן. אַז ער האָט זיך נאָך דעם שפּעטער, װי אַלע מאָל, געלײגט שלאָפֿן, האָט זיך אים געחלומט, װי זײַן שװעסטער, די האָרבאַטע מאַסאַזשיסטן, באַגלײט אים אַרױס אין װעג אַרײַן. זי באַגלײט אים מאָדנע איבערגעגעבן, װי אַ מאַמע. - לײבל, מאַכט זי צו אים מיט גרױס געטרײַשאַפֿט, ס׳פֿעלט דאָך אַ קנעפּל אין דײַן סטודענטישער טוזשורקע. און בשעת זי האָט אָנגעבױגן איר לענגלעך, ראָזפֿאַרביק פּנים צו איר פּערלמוטערנעם קנעפּל-קעסטעלע, האָט ער זיך דאָ בײַ זיך אין בעט פֿון שלאָף אױפֿגעכאַפּט און האָט זיך מיט אַ מאָל דערפֿילט אַזױ געדריקט און קרענקלעך שולדיק, גלײַך גאַנץ קאַמעניצער נאַטשאַלסטװע איז פּלוצעם געװױר געװאָרן װעגן די אַלע פֿאַלשע פּריזיװניקעס, װאָס ער האָט געמאַכט. - בורמאַן! האָט ער, ניט עפֿענענדיק די אױגן, צו זיך אַלײן אַ זאָג געטאָן, ביסט ניט װערט, װאָס די ערד טראָגט דיך, בורמאַן... ער האָט אַ גאַנצן פֿרימאָרגן אין גרױס חרטה אַרומגעשפּאַנט בײַ זיך אין חדר און האָט זיך אַלע מאָל אָפּגעשטעלט לעבן טיש, װוּ דער שװעסטערס בריװ זײַנען פֿון זומער אָן געלעגן ניט קײן געענטפֿערטע. אַזױ פֿיל מוסר האָבן אים אָט די שטומע בריװ געזאָגט און אַזױ פֿיל רחמנות האָבן זײ געװעקט אין אים צו איר, דער פֿאַרלאָזטער. זינט זי האָט װי געהעריק אָפּגעשאַצט איר חסרון, האָט זי אַריבערגעטראָגן איר גאַנצע געטרײַשאַפֿט אױף אים און האָט אים עטלעכע מאָל געװאָרנט אין אירע בריװ: - לײבל, זינקסט אין אַ בלאָטע; לײבל, קענסט זיך נאָך ראַטעװען, לײבל... איצט האָט זי אים שױן אַפֿילו אױפֿגעהערט צו שרײַבן. מעגלעך, אַז זי האָט דאָרטן ניט פֿון װאַנען צו לעבן, נאָר אים שרײַבט זי מער ניט. פֿון גרױס עגמת-נפֿש האָט ער זיך נאָך אַ מאָל צוגעלײגט אױפֿן בעט און האָט זיך אין אָנהײב נײַעם דרימל פֿאַרטראַכט װעגן בריװ, װאָס ער װעט זיך באַלד זעצן שרײַבן דער שװעסטער. - ליבע שװעסטער... װעט ער איר שרײַבן, איך קוק זיך אַרום אױף מײַן גאַנץ לעבן... װעט ער איר שרײַבן. ס׳האָט זיך אים געדאַכט, אַז ס׳איז גוט פֿאַרן בריװ אָט דאָס, װאָס ער הײבט איצט אָן צו דרימלען, ס׳איז גוט פֿאַר די איצטיקע געפֿילן, װאָס ער פֿילט צו דער שװעסטער. אים האָבן זיך שױן אַפֿילו אָנגעהױבן חלומען זײַנע לאַנג געשטאָרבענע פֿאָטער און מוטער. בײדע זײַנען זײ מיט אים געזעסן אַרום אַ טישל מיט אַ זודיקן סאַמאָװאַר, און זײַן פֿאָטער, דער שרײַבער פֿון שטאָט אופּראַװע, האָט צו אים געזאָגט: - אַז אַ מענטש איז שױן אַלט דרײַסיק יאָר, האָט ער צו אים געזאָגט, אַז אַ מענטש האָט אין ערגעץ קײן הײם ניט און באַטראַכט ניט, װאָס מיט אים װעט זײַן מאָרגן... נאָר אױסגעקומען איז שױן אַזױ, אַז דער בריװ צו דער שװעסטער איז סוף-כּל-סוף געבליבן אױפֿן טיש ניט קײן געענדיקטער, און ער איז נאָר אָפּגעשלאָפֿן איבעריקע עטלעכע שעה דאָ, בײַ זיך אױפֿן בעט, ער איז אין ערגעץ ניט געפֿאָרן. זײַן שװערער, זעקס-פּודיקער קערפּער האָט מער ניט געקאָנט איבערטראָגן די גרױסע יסורים, זיך געלאָזט אױף הפֿקר און געזונקען אין שװערער שנאָרכנדיקער רו. װען ער האָט זיך אײן מאָל אױפֿגעכאַפּט פֿון אָט דעם צושטאַנד און זיך גענומען אַרומװאַשן מיט דער גױעס אַ פֿרישן עמער װאַסער, האָט ער נאָר געדענקט, אַז ער איז יענער בורמאַן, װאָס איז אַ מאָל געװען אַ סטודענט און װאָס איצט װיל מען אים דאָ אין שטאָט מאַכן אױס ראַבינער; אַז אלישע איז שטאַרק שלאַף און גײט פֿון שטוב ניט אַרױס, און אַז בײַ אים, בורמאַנען, איז איצט אַן איבערגאַנג-צײַט; איז ער ניט שולדיק, װאָס ער דרײט זיך דערװײַל אַרום לײדיק און האָט די לעצטע טעג אָנגעהױבן שטאַרק נאָכקוקן דעם אָרטיקן שװאַרצחנעװדיקן מײדל, דער מאָדיסטן. ער מוז זיך איצט גוט מישבֿ זײַן װעגן זיך מיט פֿראַדאָטשקען, און דאָס װאַרט ער אױף איר, זי מוז דאָך סוף-כּל-סוף צוריקקומען פֿון מעזשביזש. ס׳איז געװען נאָענט צו זון-זעצן-זיך, און דער מאַנסביל װאָס אין אים, האָט זיך, װי אַלע מאָל אין דער צײַט, געשטאַרקט אין אים, אַרױסגעשלעפּט אין דרױסן צום עקסטן, לײדיקן שטאָט-פּלאַץ. דאָרטן האָט אים באַגעגנט דער זעמסקי דאָקטער, װאָס האָט זיך אַ גאַנצן זומער צוזאַמען מיט אים געבאָדן אין אָרטיקן שלענגלענדיקן טײַכל. ער האָט אים באַטראַכט מיט קלוגיטשקע, צוזאַמענגעצױגענע אױגן, אָט דער דאָקטער, און האָט אים פֿרײַנדלעך אַ פּליִעסקע געטאָן פֿון הינטן, איבער די פֿעטע קנײטשן פֿון זײַן געגאָלטן קאָפּ. - בורמאַן, האָט ער אױף אים שמײכלענדיק צוגעשאָקלט, איר זײַט אַ גאַנץ שײנער יונג, אױפֿן ערנװאָרט, נאָר איר טוט גאָרנישט און װערט צו פֿיל פֿעט... ס׳איז שעדלעך, קומט װעט איר בײַ מיר אין דער הײם צוהאַקן אַ פֿור האָלץ. בורמאַן האָט, ניט עפֿענענדיק דאָס מױל, געענטפֿערט מיט אַ שמײכל. דער דאָקטער, האָט דאָס געהײסן, איז געװיס אַ קלוגער. נאָר מיר זײַנען אױך ניט קײן נאַר. מיר האַלטן, אַז װעגן אַזעלכע זאַכן איז ניט כּדאַי אַרײַנצולאָזן זיך אין אַ שמועס, און ענטפֿערן ניט מער, װי מיט אַ שמײכל. דענסטמאָל האָט אים דער דאָקטער, װי זײַנעם אַ גלײַכן, אָנגענומען אונטער דער האַנט און האָט מיט אים אַװעקגעשפּאַנט צום װײַטן קאָסציִאָל-װינקל, װוּ ער האָט נאָך באַדאַרפֿט אַרײַנגײן צו אײנעם אַ חולה. - אלישע, האָט ער אים אױפֿן װעג דערצײלט, האַלט שלעכט, אַ גרױסער פּסק צי ער װעט נאָך די װאָך אױסלעבן. - אַזױ?! - דער ראַבינער האָט זיך דערשראָקן, גלײַך ער װאָלט שולדיק זײַן אין אלישעס טױט. דער צװײטער געדאַנק זײַנער איז שױן אָבער געװען ניט װעגן אלישען, נאָר װעגן פֿראַדאָטשקען. דװקא װעגן איר. ער האָט געקלערט, אַז ס׳איז נױטיק, ער זאָל זיך אומקערן און זאָל איצט אומישנע אַרײַנגײן אַ קוק טאָן אַהין צו אלישען אין שטוב. נאָר פּונקט אין דער צײַט, װאָס ער האָט זיך מיטן דאָקטער אָפּגעזעגנט, האָט זיך אַקעגן, פֿונעם שמאָלן פֿאַרװאַקסענעם געסל אַרױסגעװיזן דאָס שװאַרצחנעװדיקע שלאַנק-װוּקסיקע מײדל, די אָרטיקע מאָדיסטן, און האָט אױף אים אַ װײע געטאָן מיטן ריח פֿון אירע פּאַרפֿומען. זי איז דורכגעגאַנגען גאָר נאָענט פֿאַרבײַ אים און אױף אים ניט געקוקט. אין די אױערן האָט אים נאָר אַ שאָרך געטאָן דער גערױש פֿון איר אונטערשטן זײַדענעם קלײדל, און אין דער זעלבער צײַט האָט זיך מיט אַ מאָל אַזױ געשטאַרקט דער מאַנסביל װאָס אין אים, אַז ער האָט זי שיִער בײַם נאָמען ניט אָנגערופֿן און האָט זי שיִער לעבן זיך ניט אָפּגעשטעלט. ער האָט איר נאָכגעקוקט מיט שמײכלדיקע אױגן. איצט, בשעת די זון איז דאָ, קעגן איבער דעם לײדיק גרינעם פּלאַץ, פֿאַרגאַנגען אַזױ גרױס און רױט, װי אַ גרױסער דורכזיכטיקער מאַראַנץ, און פֿון נאָענט און פֿון װײַט האָבן הײַזער און זײערע פֿענצטער אָט די רױטקײט אָפּגעשפּיגלט, האָט אָט דאָס אַװעקשפּאַנענדיקע מײדל אױסגעזען אַזױ נײַ און פֿריש. עפּעס האָט ער געטראַכט װעגן איר, נאָר אַלײן האָט ער ניט געװוּסט אױף קלאָר, װאָס ער טראַכט. ער האָט נאָר געשמײכלט צו זיך אין דער נאָז, און האָט אַזױ פּאַמעלעך װײַט-װײַט אַװעקגעשפּאַנט נאָך איר אין שטאָט אַרײַן. מיט אַ פּאָר טעג שפּעטער, שפּעט אין בין-השמשות, האָט אים פֿרױקע טשערקיס באַגעגנט אין שמאָלן הינטערגעסל, װוּ דאָס מײדל, די מאָדיסטן, װױנט. בורמאַן האָט זיך דאָרטן אײנער אַלײן אַרומגעדרײט אַרום דער שטוב פֿונעם מײדלס מוטער, דער אַלמנה, און האָט געהערט, װי קעגן איבער די פֿאַרמאַכטע טיר און פֿענצטער שטעפּט מען אױף אַ מאַשין. פֿרױקע איז געװען שטאַרק צופֿרידן פֿונעם הונדערטער, װאָס ער האָט אָקערשט הײַנט אין דער פֿרי פֿאַרדינט בײַם אָרטיקן גלח. ער האָט אױפֿן ראַבינער פֿרײלעך אױסגעגלאָצט די אױגן: - זע נאָר!... גזלן, װאָס טוסטו דאָ? און באַלד האָט ער געכאַפּט אַ קוק צו דער שטוב, פֿון װאַנען עס הערט זיך דאָס שטעפּן פֿון מאַשין. ער האָט קלוגיטשקערהײט עפּעס תּופֿס געװען און האָט אים אַהין, צו די פֿענצטער, אַ װוּנק געטאָן: - נאַר אײנער, זי װערט דאָך גאָר אַ כּלה, די שװאַרצע, װי איך בין אַ ייִד... זי נעמט יאָסל דעם רימערס זון, נעמט זי. ער האָט איצט אױסגעזען מאָדנע נײַ און פֿריש, אָט דער שװאַרצגעקרײַזלטער פֿרױקע, װאָס האָט די לעצטע צײַט געהאַלטן אין אײן אַרומיאָגן אין דער געגנט מיט אַ גאַנצן פּאַק פּרײַז-קוראַנטן און האָט פֿאַרקױפֿט פּריצים אַקערס מיט דרעש-מאַשינעס. אין זײַן קלײנעם טאַשן-ביכעלע, װאָס ער האָט דאָ אױפֿן אָרט דעם ראַבינער באַװיזן, זײַנען געװען אונטערגעצױגן פֿרישע אַכצן-הונדערט רובל רװח. און אַלײן איז ער שױן איצט אין מיטן דער װאָך געװען אָנגעטאָן אין אַ נײַעם גרינלעכן אָנצוג און בלאַנקענדיק װײַסע אױבערשטע װעש און אין אױך אַזאַ נײַעם גרױסשטעטיקן האַלדז-שטיק. - דו פֿאַרשטײסט, האָט ער דעם ראַבינער פֿרײלעך גענומען טײַטן אױף זיך, דער עיקר איז, אַז מ׳בלײבט בײַם שׂכל און מ׳הײבט אָן פֿאַרדינען געלט... שאַ! און װאָס מאַכט עפּעס אלישע? אַ רחמנות... ביסט בײַ אים ניט געװען? ער האָט געװאָלט קלאָר מאַכן דעם ראַבינער, פֿון װאַנען צו אים נעמט זיך די גוטמוטיקע שטימונג, האָט ער אים אונטער דער האַנט אַװעקגענומען: - מענטש אײנער, װי באַלד איך האָב מיר אָנגעהױבן פֿאַרדינען און לעב מיר, װי אַ מענטש, װאָס-זשע האָב איך חלילה עפּעס צו דיר, צו מאַניִען, צי אַפֿילו צו אלישען למשל? װאָס, ניט אַזױ? קום, װעלן מיר אַרײַנגײן צו אים געװױר װערן. אָבער װי נאָר זײ זײַנען אַרײַנגעקומען צו אלישען אין פֿאָדער-שטיבל, האָבן זײ גלײַך דערפֿילט, אַז די שטוב איז פֿול מיט שטימונג פֿון מסוכּענעם קראַנקן, װאָס לעבט שױן נאָר, כּדי זיך צו מאַטערן און אַרױסצונעמען דאָס חיות בײַ די, װאָס דרײען זיך אַרום אים. דאָס שלעקל, דאָס דינסט-מײדל מיטן פֿאַרבונדענעם קאָפּ און אומגעװאַשענעם פּנים האָט זײ דאָרטן גלײַך אָפּגעשטעלט און גענומען דערצײלן, װי אַזױ זי איז דאָרטן מיט "אים" אײנע אַלײן אין שטוב, און װי אַזױ "ער" האָט זי שױן פֿאַרמאַטערט; זי האָט אים שױן אַפֿילו ניט גערופֿן בײַם נאָמען. - זי איז דאָ אײן מענטש און האָט שױן פּשוט ניט קײן כּוח פֿון אים אױסצושטײן. אַרום און אַרום האָט די לופֿט געשמעקט מיט מײַזנקױט און מיטלאַנג ניט געלופֿטערטער קיך. אין עס-צימער אױפֿן טיש, לעבן רױכערנדיקן קיך-לעמפּעלע, איז געשטאַנען אַ פֿולער עמער מיט בלאָטיקע שטיקער אײַז, און אַרום אים האָבן זיך געװאַלגערט עטלעכע פֿאַרטריקנטע בײנדלעך פֿון אַן אָפּגעגריזעט עוף. אָט די פֿאַרטריקנטע בײנדלעך, אַז מ׳האָט אױף זײ לאַנג געקוקט, האָבן זײ אָן אַן אױפֿהער דערמאָנט אָן דער מרה-שחורהדיקער פּוסטקײט, װאָס ציט זיך פֿון דאַנען איבער דער גאַנצער לענג פֿון באַלױכטענעם זאַל ביז די אָפֿענע טירן פֿון פֿינצטערן שלאָף-צימער. און בײַ דער זײַט איז נאָך אַלץ געשטאַנען דאָס פֿאַראיבלדיקע דינסט-מײדל און האָט גענודעט: - אַז עסן עסט "ער" שױן גאָרניט; עס גלוסט זיך אים נאָר. האַלט "ער" מיך אין אײן אַרומיאָגן איבער דער שטאָט, איך זאָל אים קריגן און קאָכן פֿאַרשײדענע פּאָטראַװעס. אָט זאָלן זײ אַזױ גוט זײַן און אַ קוק טאָן, װי בײַ איר איז אַ קײַלעכדיקן מעת-לעת די קיך צעלײגט. און זי האָט דערצײלט, װי אַזױ נעכטן אין אָװנט האָט זיך אים פֿאַרגלוסט מילכיקע קנישעס, און זי האָט געמוזט די גאַנצע שטאָט אױסלױפֿן נאָך פּוטער און קעז און אים באַקן קנישעס. און בײַ נאַכט, זי איז נאָר אַנטשלאָפֿן געװאָרן לעבן זײַן טיר אױף דער פּאָדלאָגע, אַזױ װעקט ער זי שױן: ס׳דוכט זיך אים, אַז ער װאָלט איצט עפּעס געגעסן... אַ פּסחדיק קעזל װאָלט ער איצט געגעסן. - זאָלן זײ מוחל זײַן אַ קוק טאָן, װי אָט די קנישעס מיטן קעזל שטײען נאָך איצט אױך אין קיך, "ער" האָט זיך אַפֿילו צו זײ ניט צוגערירט. זי איז געװען גענוג פֿאַרביטערט, אָט דאָס פֿאַריאָגטע דינסט-מײדל, און האָט װעגן אים, דעם שלאַפֿן, שױן ניט אָן גיפֿט גערעדט. זי האָט באַמערקט, װי זײ קנײטשן זיך אױף איר הױך רײדן, האָט זי מאָדנע שלעכט אַ שמײכל געטאָן: - װאָס, איר מײנט: ער שלאָפֿט?... ער שלאָפֿט ניט, גאַנצע נעכט שלאָפֿט ער ניט... אַזױ ליגט ער דאָרטן אַ גאַנצן מעת-לעת און לאָזט מיך ניט עפֿענען די לאָדנס... ניט ער שלאָפֿט אַלײן, ניט ער לאָזט יענעם שלאָפֿן. פֿרױקע מיט בורמאַנען זײַנען דאָך אַרײַן אין זאַל מאָדנע שטיל, װי מורא האָבנדיק עמעצן אױפֿצוּװעקן, צוגעקומען ביז די שטולן אױף די שפּיץ-פֿינגער און זיך דאָרטן בײדע אין אײן שורה אַװעקגעזעצט. אַ װײַלע איז געװען שטיל. בורמאַן האָט לעבן זיך אױף דער פּאָדלאָגע דערזען אַ פֿאַרטריקנט שטיקל בלאָטע, װאָס דעם אוראַדניקס שטיװל האָבן עס, אַ פּנים, נאָך צוריק מיט עטלעכע טעג אַהער פֿאַרטראָגן. ער האָט זיך זיצנדיקערהײט אײַנגעבױגן צו דעם, װי אױף צו פֿאַרװײַלן זיך, און האָט אױף דעם געקוקט לאַנג-לאַנג, װי װאַרטנדיק, אַז אָט-אָט װעט עס זיך אָנהײבן רירן און װעט אַװעקקריכן איבער דער גאַנצער לענג פֿון זאַל. און פֿרױקען איז שױן געװען מאָדנע לאַנגװײַליק, און חרטה האָט ער געהאַט אױף אָט דעם גאַנצן װיזיט. ער האָט מיט אײן האַנט זיך געגעבן אַן אומצופֿרידענעם קראַץ הינטערן קאָלנער און מיט דער צװײטער האָט ער אַ קיצל געטאָן בורמאַנען אונדער דער פּאַכװע: - האָסט דאָ אַ מאָל אָפּגעלעבט אַ גוטן טאָג, אַ? ער האָט געװאָלט עפּעס צוגעבן װעגן פֿראַדאָטשקען. זי װײס ניט, אַז אלישע איז שלאַף. זײַן שכן האָט אים דערצײלט, אַז ער האָט זי אָקערשט אַ טאָג פֿאַר ראש-השנה געזען אין מעזשביזש אַרומשפּאַצירן מיט אָפֿיצירן. נאָר דאָס דינסט-מײדל, װאָס איז פֿון זײערטװעגן אַרײַנגעגאַנגען אין שלאָף-צימער געװױר װערן, האָט זיך פּלוצעם צו זײ אומגעקערט אַזױ מאָדנע פֿאַרװוּנדערט און דערשטױנט: - זע נאָר! האָט זי געזאָגט אַזױ פֿאַרטראַכט און מיט אַזאַ טאָן, גלײַך ס׳איז נאָר װאָס געשען עפּעס אַן אומגעהערטער נס, ער איז דאָך טאַקע אַנטשלאָפֿן געװאָרן, אלישע. י פֿרױקע טשערקיס איז אָפּגעשלאָפֿן אַ גליקלעך אױפֿגערעגטע נאַכט איבערן היפּשן רװח, װאָס ער האָט נעכטן פֿאַרדינט בײַם אָרטיקן גלח, און האָט זיך אױפֿגעכאַפּט חתנדיק געשטימט און מיט אַ נײַעם פֿרײלעכן געדאַנק: - איצט, אַז אים האָט מיט אַ מאָל אָנגעהױבן גײן אַזױ גוט, איז שױן גאָרניט אַזאַ אומגליק, װאָס מאַניִע האָט אים אַװעקגעװאָרפֿן... ער מײנט עס באמת: װען ער גט זיך מיט מאַניִען, װאָלט ער איצט ניט געקענט חתונה האָבן אַפֿילו מיט אַזאַ מין פֿראַדאָטשקען, למשל? און נאָך דעם פּוצט ער זיך אױס אין אַלץ נײַעם, װאָס ער פֿאַרמאָגט, לאָזט זיך אַרױס שפּאַצירן אין מאַרק אַרײַן און פֿילט זיך דאָרטן אַזױ יום-טובֿדיק און נײַ, װי אָט דער פֿריש זונענדיקער און װײכער פֿרימאָרגן, װאָס האָט פֿון ס׳נײַ גענומען װאַרעמען צװישן די בערג דאָס טיף באַגראָבענע דובראָװיטש. - בכּלל יאָגט ער זיך שױן גאָרניט אַזױ נאָך געלט. ער איז דאָך נאָך, חוץ אַלע פֿאַרדינסטן זײַנע, אַ פֿאַרמאַצעװט; װיל ער, װאַרפֿט ער גאָר אַװעק אָט די אַלע מיסחר און שטעלט זיך אַרבעטן אין אַן אַפּטײק, אין אַ דאָרף. און אים הײבט אָן הנאה טאָן, װאָס ער קאָן אַרומגײן אַ ביסל לײדיק און װאָס, װען ער װיל, קאָן ער אַװעקװאַרפֿן אָט די אַלע מיסחר און זיך שטעלן אַרבעטן אין אַן אַפּטײק אין דאָרף... - ער מײנט עס באמת: געלט איז טאַקע אַ זאַך, אָבער ניט אַלץ; ער איז דאָך ניט געגליכן צו אָט די אַלע אַרומיקע דורכאָװיטשער בהמות. לעבן טונקלשטײנס געמױערטער און גרױסער מאַנופֿאַקטור-קלײט דערזעט ער טונקלשטײנס ייִנגערן זונס װײַבל, אָט די, װאָס האָט קײן קינדער ניט. - אַ רחמנות, טוט ער װעגן איר אַ טראַכט, אַ יונג װײַבל װיל נעבעך האָבן קינדער. אים איז געפֿעלן, װי אַזױ זי שטײט אַקעגן דער זון אָנגעשפּאַרט מיט די פּלײצעס אָן בײַשטידל פֿון קלײט-טיר, און דער שאַרף הענגט איר אַראָפּ ביז איבערן מױל, כּדי זי זאָל ניט אָפּגעברענט װערן. שטײט ער אַ װײַלע פֿון װײַטנס, קוקט אױף איר און פֿילט, װי דער רחמנות נאָגט שטיל בײַם האַרצן. - אַ מענטש, למשל, קערט ער זיך אום צום פֿריִערדיקן געדאַנק, אַז ער פֿאַרדינט זיך, װיפֿל ער דאַרף, און איז אָנגעטאָן און איז זאַט, הײבט ער זיך אָקערשט אָן צוצוקוקן און רחמנות האָבן אױף זיך און אױף דער אַרומיקער פֿרעמדער װעלט... אַ מענטש איז שױן גאָרניט אַזױ שלעכט... - און אָט איז טאַקע ער, פֿרױקע אַלײן: װאָס קער ער זיך, אַ שטײגער, אָן מיט אָט דער װײַבל? - פּאַני ראַבקין! מאַכט ער עטלעכע טריט צום אָרטיקן מיטליאָריקן דראָגיסט, װאָס די גילדענע ברילן רײַטן אים פֿון תּמיד מאָדנע גרינג אױף דער פֿאַרריסינער נאָז, און ער זעט דעריבער אין זײ אױס אַ ביסל צעטראָגן, װי אַ געבילדעטער, פּאַני ראַבקין, חזרט ער איבער, בשעת ער דערנענטערט זיך צו אים, איך גײ אַרום און קלער: אױף מיר, למשל, זאָגט מען דאָ אין שטאָט, אַז איך בין אַ שלעכטער... אַ? גוט אַזױ?... נאָר ראַבקין דער דראָגיסט איז שטאַרק צעטראָגן איבערן קאַמעניצער קאָמיסיִאָנער, װאָס פֿאָרט ניט צו נאָך דער פֿאַרזאָגטער באַשטעלונג. ער קוקט אױף אים אַרױס מיט גרױס אומגעדולד, שטײענדיק לעבן דער גלעזערנער טיר פֿון זײַן אױסגעפּוצטן מאַגאַזין און מורא האָבנדיק, אַז ער װעט שױן ניט צוקומען. און הינטער אים שטײט זײַן רױט-האָריק, פֿון תּמיד אָן, שטאַרק אױסגעדאַרט װײַב און עסט אים מיט אַ שטילן קװיטש, װי אַ װאָרעם.. - ביסט אַ מבֿין?! ער איז ביז האַלבן טאָג געװען צעטראָגן מיט זײַנע ציוניסטישע בריװלעך, איז ער געװען צעטראָגן... ער האָט ניט געקאָנט באַשטעלן דעם קאָמיסיִאָנער גאַנץ פֿרי, האָט ער אים ניט געקאָנט באַשטעלן. פֿרױקען איז געפֿעלן אָט דאָס קאָמישע פּאָרל. ער, אַ פּעמפּיקעװאַטע און קאַרג ייִדל מיט אַ צוגעשױרן בערדל, װאָס פֿאַרקױפֿט באַהאַלטן פֿונעם װײַב ציוניסטישע מאַרקעס, און זי, אַן אױסגעבױגענע, װי אַ צו פֿאַרטיקע, אײַנגעטריקנטע זאַנג און װערגט זיך, בשעת זי רעדט אױף איר קװיטשיק קולכל, גלײַך דער שלאַק אין איר איז צו גרױס, ער זאָל זיך דורך איר שמאָלן האַלדז אַרױסרײַסן. דאָך גײט ער פֿון דאָרטן אַװעק אַן אומבאַפֿרידיקטער, מיט אַ ניט דערזאָגט װאַרעם װאָרט און מיט אַ תּרעומותדיקן שמײכל אין די אױגן. - אַ פֿאַרגרעבטע שטאָט דובראָװיטש... און אים פֿאַרבענקט זיך שטאַרק נאָך אַן אױסגעאײדלטן לײַטישן מענטשן, װאָס װאָלט איצט הנאה געהאַט פֿון אַרומגײן אַ ביסל לײדיק, אָט אַזױ װי ער, און װאָס װאָלט אים איצט געקאָנט אױסהערן. - אָך, אַ גוטן ברודער צו האָבן... אָט װאָלט ער, דוכט זיך, איצט אַװעקגעגאַנגען צום ראַבינער און װאָלט אים גענומען מיט זיך שפּאַצירן אַהין, אַרױס שטאָט, װוּ פֿעלדער זײַנען, װי נאָך פּסח, פֿאַרגאָסן מיט װאַרעמער זונענשײַן, און װאָלט אים דאָרטן געזאָגט: - ברודערקע, װאָלט ער אים דאָרטן געזאָגט, אַז דו האָרעװעסט אױף פּרנסה און ביסט פֿאַרטראָגן, איז דיר גוט, נאַר אײנער. נאָר אַז דו באַקומסט, װאָס דו דאַרפֿסט, און טראַכסט זיך אײַן אין אָט דעם אַרום און אַרום, זעסטו, אַז ס׳איז פֿאַראַן אַ שײנע װעלט, און דו האָסט אױף איר עפּעס רחמנות, אױף אָט דער װעלט, און ס׳װערט דיר עפּעס אַזױ טומלדיק, װערט דיר. איז אָבער דער ראַבינער געװאָרן די לעצטע צײַט אַזאַ שװערער קלאָץ. אַ מאָל, װען ער האָט אין זײַן סטודענטישער טוזשורקע אוראָקן געגעבן, איז ער נאָך געװען אַ שטיקל מענטש און רײדן האָט מען מיט אים געקאָנט. און איצט שמײכלט ער אױף אַלץ, װאָס מ׳זאָגט אים, צו זיך אין דער נאָז און שטומט, װי אַ קלאָץ שטומט ער. - עט; אַ פֿאַרגרעבטע שטאָט דובראָװיטש... ער דרײט זיך דאָך נאָך לאַנג אַרום אױסגעפּוצטערהײט אין מאַרק און שטעלט זיך ענדלעך רײדן מיט אלישעס דינסט-מײדל, װאָס קערט זיך אום פֿון מאַרק מיט אַ קאָשעק אין האַנט: - נו װאָס הערט זיך? װאָס מאַכט ער עפּעס, אלישע? - װאָס זאָל זיך הערן, װאָס?... דאָס דינסט-מײדל האָט נאָך אַלץ אַן אומגליקלעך פֿאַרמאַטערט און אומגעװאַשן פּנים. - פֿון נעכטן אָן האַלט ער דװקא אין אײן שלאָפֿן. זי װײס, װאָס פֿאַר אַ שלאָף דאָס איז?... אין מיטן גאַנץ פֿרי האָט ער זיך אױפֿגעכאַפּט מיט אַ גלוסטעניש נאָך פֿרישע שבתדיקע פֿיש. אָט דאָס האָט זי זיך דרײַ שעה כּסדר אַרומגעדרײט אױפֿן דאָרף און האָט קױם געקראָגן אָט די צװײ פֿונט קאַרעסן. נאָר נאָך פֿראַדאָטשקען איז נאָך פֿאַר טאָג אַװעקגעפֿאָרן אַ פֿור מיטן דאָקטערס אַ קאַרטאָטשקע. אפֿשר איז זי שױן דאָרטן געקומען און װעט מאַכן אַן עק צו אירע, דעם דינסט-מײדלס, צרות. - אַזױ? פֿרעגט פֿרױקע איבער, קאָן זײַן, אַז זי איז שױן דאָרטן געקומען, פֿראַדאָטשקע? אים טוט אַ מאָדנעם צי אַהין, צו אלישעס שטוב, װוּהין ס׳איז שױן, אפֿשר, געקומען פֿראַדאָטשקע. דאָך גײט ער אַװעק צו זיך אַהײם און עסט אָפּ מיטאָג, און נאָך דעם לײגט ער זיך צו אױף אַ פּאָר שעה שלאָפֿן, כּדי אױסצוהאַלטן אין זיך די לײַטישקײט און ניט צו לױפֿן אַהין באַלד, װי זי איז געקומען. אײן מאָל האָט זי צו אים געזאָגט אָט די פֿראַדאָטשקע: - פֿרױקע, האָט זי אים אײן מאָל געזאָגט, כהװערט זיך ניט אַזױ פֿיל מאָל, װי איך בין אַ ייִד, ס׳ניט שײן, פֿרױקע. אַרום דרײַ אַ זײגער בײַ טאָג, װען פֿרױקע איז נאָך אָט דעם יום-טובֿדיקן שלאָף אַרײַנגעקומען צו אלישען אין פֿאָדער-שטיבל און האָט דאָרטן פֿון פֿראַדאָטשקעס כּבֿוד װעגן אױסגעשריגן זײַן בחורשן און פֿרײלעכן "בודטע זדאָראָװע סערעדאָיו". איז שױן אלישע געװען אַ מינוט צען טױט און איבערגעדעקט מיט אַ לײַלעך. ניט װײַט פֿונעם מת אױפֿן קאָמאָד האָבן געדעמפֿט די פֿרישע, נאָר װאָס אָפּגעקאָכטע שבתדיקע פֿיש, און די פֿור פֿון מעזשביזש האָט זיך, אַ פּנים, נאָך אַלץ ניט געהאַט אומגעקערט, מ׳האָט ניט געװוּסט, צי פֿראַדאָטשקע קומט, צי נײן. אַ װײַלע איז פֿרױקע לײַטיש דאָרטן אין שלאָף-צימער געשטאַנען און האָט, װי פֿאַרענטפֿערנדיק זיך, געטראַכט: - װאָס-זשע, איך בין אים, חלילה , געװען אַ שׂונא, אלישען?... און נאָך דעם האָט ער דערהערט דאָס גרילצנדיק פֿרעמדע געװײן פֿונעם דינסט-מײדל, װאָס לױפֿט אָן פֿון דרױסן מיט אַ פֿריש געכאַפּטן פֿונט ליכט. אים האָט געאַרט, װאָס אָט דאָס מײדל איז נאַריש, האָט ער בײַ איר פֿון די הענט די ליכט צוגענומען און האָט זיך אױף איר לײַטיש פֿאַרקרימט. - שאַ! ביסט אַ מבֿין, װי זי האָט זיך צעקװיטשעט, האָָט זי זיך! דעם געשטאָרבענעם טאַטן אירן באַװײנט זי. דאָס מײדל איז אַװעק ערגעץ װוּהין אין קיך אַרײַן און גענומען װױען דאָרטן מיט אַ דערשטיקט און דערװאָרגן קול. און אַרום דער שטוב, װאָס מיט די אָפֿענע פֿענצטער, איז געװען מאָדנע שטיל און לאַנגװײַליק. דאָרטן האָט זיך נאָר פּאַמעלעך געצױגן די דרײַ אַ זײגער באַטאָגידיקע שעה; יאַן דער סטרוזש האָט, זיצנדיק אױף די טרעפּלעך פֿון גאַניק, דערצײלט דער שליִאַכעטן דער װעשערן, װי אַזױ די קצבֿים האָבן אלישען צעשלאָגן, און די גױע איז געשטאַנען אַקעגן אים מיט איבערגעפֿלאָכטענע הענט אױף דער ברוסט און געשאָלטן אױף גױיִש אַראָפּ צו דער פֿאַרגרעבטער שטאָט צו: - אַ כאָליִערע אױף זײ!... אָ, די הענט זאָלן זײ אָפּגעדאַרט װערן... אָ, דאָס לײַב און לעבן זאָל זײ אָפּנעמען... פֿרױקע האָט דערזען דעם ראַבינער אײנעם אַלײן ניט װײַט פֿון שטוב שטײן, איז ער צו אים צוגעגאַנגען און געזאָגט: - װאָס זאָגסטו, אַ שײנער תּכלית?... אים איז, קוקנדיק אױפֿן ראַבינער, באַלד אַ געדאַנק אײַנגעפֿאַלן, האָט ער אים אָן אַ זײַט אָפּגערופֿן. - נאַר אײנער, אַ שלעכטע ירושה מיט אַ שלעכט װײַב האָט דיר אלישע צוגעגרײט? אַ װײַלע איז געװען שטיל. דער ראַבינער איז נאָך אַלץ געשטאַנען פֿאַרטראַכט, מיט בײדע הענט אין די טאַשן פֿון זײַן שװאַרצן האַרבסט-רעקל און מיט אַ מינע פֿון אַ מענטשן, בײַ װעמען מ׳דאַרף זיך לערנען דרך ארץ פֿאַר אַ שטוב, װוּ ס׳ליגט נאָך דער מת. נאָר פּלוצעם האָבן זיך בײַ אים דער שטערן צוזאַמען מיט די אױגן גענומען קנײטשן אַרױף און געדאַכט האָט זיך, אַז ער מײנט מיט דעם צו טאָן אַ שעמעװדיקן שמײכל. - נאַר אײנער, די װעלט איז בלאָטע, װי איך בין אַ ייִד. __________________________________________________________________ באַאַרבעט און צוגעגרײט פֿון בעריש גאָלדשטײן, נח מילער, לעאָנאַרד פּראַגער רפֿאל פֿינקל און אבֿרהם ברוך בערקאָװיץ Copyright (c) 2001 Noyekh Miller and Leonard Prager All Rights Reserved 57